古之君子，其责己也重以周，其待人也轻以约。重以周，故不怠；轻以约，故人乐为善。
闻古之人有舜者，其为人也，仁义人也。求其所以为舜者，责于己曰：“彼，人也；予，人也。彼能是，而我乃不能是！”早夜以思，去其不如舜者，就其如舜者。闻古之人有周公者，其为人也，多才与艺人也。求其所以为周公者，责于己曰：“彼，人也；予，人也。彼能是，而我乃不能是！”早夜以思，去其不如周公者，就其如周公者。舜，大圣人也，后世无及焉；周公，大圣人也，后世无及焉。是人也，乃曰：“不如舜，不如周公，吾之病也。”是不亦责于身者重以周乎！其于人也，曰：“彼人也，能有是，是足为良人矣；能善是，是足为艺人矣。”取其一，不责其二；即其新，不究其旧：恐恐然惟惧其人之不得为善之利。一善易修也，一艺易能也，其于人也，乃曰：“能有是，是亦足矣。”曰：“能善是，是亦足矣。”不亦待于人者轻以约乎？
今之君子则不然。其责人也详，其待己也廉。详，故人难于为善；廉，故自取也少。己未有善，曰：“我善是，是亦足矣。”己未有能，曰：“我能是，是亦足矣。”外以欺于人，内以欺于心，未少有得而止矣，不亦待其身者已廉乎？
其于人也，曰：“彼虽能是，其人不足称也；彼虽善是，其用不足称也。”举其一，不计其十；究其旧，不图其新：恐恐然惟惧其人之有闻也。是不亦责于人者已详乎？
夫是之谓不以众人待其身，而以圣人望于人，吾未见其尊己也。
虽然，为是者，有本有原，怠与忌之谓也。怠者不能修，而忌者畏人修。吾尝试之矣，尝试语于众曰：“某良士，某良士。”其应者，必其人之与也；不然，则其所疏远不与同其利者也；不然，则其畏也。不若是，强者必怒于言，懦者必怒于色矣。又尝语于众曰：“某非良士，某非良士。”其不应者，必其人之与也，不然，则其所疏远不与同其利者也，不然，则其畏也。不若是，强者必说于言，懦者必说于色矣。
是故事修而谤兴，德高而毁来。呜呼！士之处此世，而望名誉之光，道德之行，难已！
将有作于上者，得吾说而存之，其国家可几而理欤！

　　gǔ zhī jun1 zǐ ，qí zé jǐ yě zhòng yǐ zhōu ，qí dài rén yě qīng yǐ yuē 。zhòng yǐ zhōu ，gù bú dài ；qīng yǐ yuē ，gù rén lè wéi shàn 。
wén gǔ zhī rén yǒu shùn zhě ，qí wéi rén yě ，rén yì rén yě 。qiú qí suǒ yǐ wéi shùn zhě ，zé yú jǐ yuē ：“bǐ ，rén yě ；yǔ ，rén yě 。bǐ néng shì ，ér wǒ nǎi bú néng shì ！”zǎo yè yǐ sī ，qù qí bú rú shùn zhě ，jiù qí rú shùn zhě 。wén gǔ zhī rén yǒu zhōu gōng zhě ，qí wéi rén yě ，duō cái yǔ yì rén yě 。qiú qí suǒ yǐ wéi zhōu gōng zhě ，zé yú jǐ yuē ：“bǐ ，rén yě ；yǔ ，rén yě 。bǐ néng shì ，ér wǒ nǎi bú néng shì ！”zǎo yè yǐ sī ，qù qí bú rú zhōu gōng zhě ，jiù qí rú zhōu gōng zhě 。shùn ，dà shèng rén yě ，hòu shì wú jí yān ；zhōu gōng ，dà shèng rén yě ，hòu shì wú jí yān 。shì rén yě ，nǎi yuē ：“bú rú shùn ，bú rú zhōu gōng ，wú zhī bìng yě 。”shì bú yì zé yú shēn zhě zhòng yǐ zhōu hū ！qí yú rén yě ，yuē ：“bǐ rén yě ，néng yǒu shì ，shì zú wéi liáng rén yǐ ；néng shàn shì ，shì zú wéi yì rén yǐ 。”qǔ qí yī ，bú zé qí èr ；jí qí xīn ，bú jiū qí jiù ：kǒng kǒng rán wéi jù qí rén zhī bú dé wéi shàn zhī lì 。yī shàn yì xiū yě ，yī yì yì néng yě ，qí yú rén yě ，nǎi yuē ：“néng yǒu shì ，shì yì zú yǐ 。”yuē ：“néng shàn shì ，shì yì zú yǐ 。”bú yì dài yú rén zhě qīng yǐ yuē hū ？
jīn zhī jun1 zǐ zé bú rán 。qí zé rén yě xiáng ，qí dài jǐ yě lián 。xiáng ，gù rén nán yú wéi shàn ；lián ，gù zì qǔ yě shǎo 。jǐ wèi yǒu shàn ，yuē ：“wǒ shàn shì ，shì yì zú yǐ 。”jǐ wèi yǒu néng ，yuē ：“wǒ néng shì ，shì yì zú yǐ 。”wài yǐ qī yú rén ，nèi yǐ qī yú xīn ，wèi shǎo yǒu dé ér zhǐ yǐ ，bú yì dài qí shēn zhě yǐ lián hū ？
qí yú rén yě ，yuē ：“bǐ suī néng shì ，qí rén bú zú chēng yě ；bǐ suī shàn shì ，qí yòng bú zú chēng yě 。”jǔ qí yī ，bú jì qí shí ；jiū qí jiù ，bú tú qí xīn ：kǒng kǒng rán wéi jù qí rén zhī yǒu wén yě 。shì bú yì zé yú rén zhě yǐ xiáng hū ？
fū shì zhī wèi bú yǐ zhòng rén dài qí shēn ，ér yǐ shèng rén wàng yú rén ，wú wèi jiàn qí zūn jǐ yě 。
suī rán ，wéi shì zhě ，yǒu běn yǒu yuán ，dài yǔ jì zhī wèi yě 。dài zhě bú néng xiū ，ér jì zhě wèi rén xiū 。wú cháng shì zhī yǐ ，cháng shì yǔ yú zhòng yuē ：“mǒu liáng shì ，mǒu liáng shì 。”qí yīng zhě ，bì qí rén zhī yǔ yě ；bú rán ，zé qí suǒ shū yuǎn bú yǔ tóng qí lì zhě yě ；bú rán ，zé qí wèi yě 。bú ruò shì ，qiáng zhě bì nù yú yán ，nuò zhě bì nù yú sè yǐ 。yòu cháng yǔ yú zhòng yuē ：“mǒu fēi liáng shì ，mǒu fēi liáng shì 。”qí bú yīng zhě ，bì qí rén zhī yǔ yě ，bú rán ，zé qí suǒ shū yuǎn bú yǔ tóng qí lì zhě yě ，bú rán ，zé qí wèi yě 。bú ruò shì ，qiáng zhě bì shuō yú yán ，nuò zhě bì shuō yú sè yǐ 。
shì gù shì xiū ér bàng xìng ，dé gāo ér huǐ lái 。wū hū ！shì zhī chù cǐ shì ，ér wàng míng yù zhī guāng ，dào dé zhī háng ，nán yǐ ！
jiāng yǒu zuò yú shàng zhě ，dé wú shuō ér cún zhī ，qí guó jiā kě jǐ ér lǐ yú ！

或问谏议大夫阳城于愈，可以为有道之士乎哉?学广而闻多，不求闻于人也。行古人之道，居于晋之鄙。晋之鄙人，熏其德而善良者几千人。大臣闻而荐之，天子以为谏议大夫。人皆以为华，阳子不色喜。居于位五年矣，视其德，如在野，彼岂以富贵移易其心哉？
愈应之曰：是《易》所谓恒其德贞，而夫子凶者也。恶得为有道之士乎哉?在《易·蛊》之“上九”云：“不事王侯，高尚其事。”《蹇》之“六二”则曰：“王臣蹇蹇，匪躬之故。”夫亦以所居之时不一，而所蹈之德不同也。若《蛊》之“上九”，居无用之地，而致匪躬之节；以《蹇》之“六二”，在王臣之位，而高不事之心，则冒进之患生，旷官之刺兴。志不可则，而尤不终无也。今阳子在位，不为不久矣；闻天下之得失，不为不熟矣；天子待之，不为不加矣。而未尝一言及于政。视政之得失，若越人视秦人之肥瘠，忽焉不加喜戚于其心。问其官，则曰谏议也；问其禄，则曰下大夫之秩秩也；问其政，则曰我不知也。有道之士，固如是乎哉?且吾闻之：有官守者，不得其职则去；有言责者，不得其言则去。今阳子以为得其言乎哉?得其言而不言，与不得其言而不去，无一可者也。阳子将为禄仕乎?古之人有云：“仕不为贫，而有时乎为贫。”谓禄仕者也。宜乎辞尊而居卑，辞富而居贫，若抱关击柝者可也。盖孔子尝为委吏矣，尝为乘田矣，亦不敢旷其职，必曰“会计当而已矣”，必曰“牛羊遂而已矣”。若阳子之秩禄，不为卑且贫，章章明矣，而如此，其可乎哉?
或曰：否，非若此也。夫阳子恶讪上者，恶为人臣招其君之过而以为名者。故虽谏且议，使人不得而知焉。《书》曰：“尔有嘉谟嘉猷，则人告尔后于内，尔乃顺之于外，曰：斯谟斯猷，惟我后之德”若阳子之用心，亦若此者。愈应之曰：若阳子之用心如此，滋所谓惑者矣。入则谏其君，出不使人知者，大臣宰相者之事，非阳子之所宜行也。夫阳子，本以布衣隐于蓬蒿之下，主上嘉其行谊，擢在此位，官以谏为名，诚宜有以奉其职，使四方后代，知朝廷有直言骨鲠之臣，天子有不僭赏、从谏如流之美。庶岩穴之士，闻而慕之，束带结发，愿进于阙下，而伸其辞说，致吾君于尧舜，熙鸿号于无穷也。若《书》所谓，则大臣宰相之事，非阳子之所宜行也。且阳子之心，将使君人者恶闻其过乎?是启之也。
或曰：阳子之不求闻而人闻之，不求用而君用之。不得已而起。守其道而不变，何子过之深也?愈曰：自古圣人贤士，皆非有求于闻用也。闵其时之不平，人之不义，得其道。不敢独善其身，而必以兼济天下也。孜孜矻矻，死而后已。故禹过家门不入，孔席不暇暖，而墨突不得黔。彼二圣一贤者，岂不知自安佚之为乐哉诚畏天命而悲人穷也。夫天授人以贤圣才能，岂使自有余而已，诚欲以补其不足者也。耳目之于身也，耳司闻而目司见，听其是非，视其险易，然后身得安焉。圣贤者，时人之耳目也；时人者，圣贤之身也。且阳子之不贤，则将役于贤以奉其上矣；若果贤，则固畏天命而闵人穷也。恶得以自暇逸乎哉?
或曰：吾闻君子不欲加诸人，而恶讦以为直者。若吾子之论，直则直矣，无乃伤于德而费于辞乎?好尽言以招人过，国武子之所以见杀于齐也，吾子其亦闻乎?愈曰：君子居其位，则思死其官。未得位，则思修其辞以明其道。我将以明道也，非以为直而加入也。且国武子不能得善人，而好尽言于乱国，是以见杀。《传》曰：“惟善人能受尽言。”谓其闻而能改之也。子告我曰：“阳子可以为有之士也。”今虽不能及已，阳子将不得为善人乎哉?

huò wèn jiàn yì dà fū yáng chéng yú yù ，kě yǐ wéi yǒu dào zhī shì hū zāi ?xué guǎng ér wén duō ，bú qiú wén yú rén yě 。háng gǔ rén zhī dào ，jū yú jìn zhī bǐ 。jìn zhī bǐ rén ，xūn qí dé ér shàn liáng zhě jǐ qiān rén 。dà chén wén ér jiàn zhī ，tiān zǐ yǐ wéi jiàn yì dà fū 。rén jiē yǐ wéi huá ，yáng zǐ bú sè xǐ 。jū yú wèi wǔ nián yǐ ，shì qí dé ，rú zài yě ，bǐ qǐ yǐ fù guì yí yì qí xīn zāi ？
yù yīng zhī yuē ：shì 《yì 》suǒ wèi héng qí dé zhēn ，ér fū zǐ xiōng zhě yě 。è dé wéi yǒu dào zhī shì hū zāi ?zài 《yì ·gǔ 》zhī “shàng jiǔ ”yún ：“bú shì wáng hóu ，gāo shàng qí shì 。”《jiǎn 》zhī “liù èr ”zé yuē ：“wáng chén jiǎn jiǎn ，fěi gōng zhī gù 。”fū yì yǐ suǒ jū zhī shí bú yī ，ér suǒ dǎo zhī dé bú tóng yě 。ruò 《gǔ 》zhī “shàng jiǔ ”，jū wú yòng zhī dì ，ér zhì fěi gōng zhī jiē ；yǐ 《jiǎn 》zhī “liù èr ”，zài wáng chén zhī wèi ，ér gāo bú shì zhī xīn ，zé mào jìn zhī huàn shēng ，kuàng guān zhī cì xìng 。zhì bú kě zé ，ér yóu bú zhōng wú yě 。jīn yáng zǐ zài wèi ，bú wéi bú jiǔ yǐ ；wén tiān xià zhī dé shī ，bú wéi bú shú yǐ ；tiān zǐ dài zhī ，bú wéi bú jiā yǐ 。ér wèi cháng yī yán jí yú zhèng 。shì zhèng zhī dé shī ，ruò yuè rén shì qín rén zhī féi jí ，hū yān bú jiā xǐ qī yú qí xīn 。wèn qí guān ，zé yuē jiàn yì yě ；wèn qí lù ，zé yuē xià dà fū zhī zhì zhì yě ；wèn qí zhèng ，zé yuē wǒ bú zhī yě 。yǒu dào zhī shì ，gù rú shì hū zāi ?qiě wú wén zhī ：yǒu guān shǒu zhě ，bú dé qí zhí zé qù ；yǒu yán zé zhě ，bú dé qí yán zé qù 。jīn yáng zǐ yǐ wéi dé qí yán hū zāi ?dé qí yán ér bú yán ，yǔ bú dé qí yán ér bú qù ，wú yī kě zhě yě 。yáng zǐ jiāng wéi lù shì hū ?gǔ zhī rén yǒu yún ：“shì bú wéi pín ，ér yǒu shí hū wéi pín 。”wèi lù shì zhě yě 。yí hū cí zūn ér jū bēi ，cí fù ér jū pín ，ruò bào guān jī tuò zhě kě yě 。gài kǒng zǐ cháng wéi wěi lì yǐ ，cháng wéi chéng tián yǐ ，yì bú gǎn kuàng qí zhí ，bì yuē “huì jì dāng ér yǐ yǐ ”，bì yuē “niú yáng suí ér yǐ yǐ ”。ruò yáng zǐ zhī zhì lù ，bú wéi bēi qiě pín ，zhāng zhāng míng yǐ ，ér rú cǐ ，qí kě hū zāi ?
huò yuē ：fǒu ，fēi ruò cǐ yě 。fū yáng zǐ è shàn shàng zhě ，è wéi rén chén zhāo qí jun1 zhī guò ér yǐ wéi míng zhě 。gù suī jiàn qiě yì ，shǐ rén bú dé ér zhī yān 。《shū 》yuē ：“ěr yǒu jiā mó jiā yóu ，zé rén gào ěr hòu yú nèi ，ěr nǎi shùn zhī yú wài ，yuē ：sī mó sī yóu ，wéi wǒ hòu zhī dé ”ruò yáng zǐ zhī yòng xīn ，yì ruò cǐ zhě 。yù yīng zhī yuē ：ruò yáng zǐ zhī yòng xīn rú cǐ ，zī suǒ wèi huò zhě yǐ 。rù zé jiàn qí jun1 ，chū bú shǐ rén zhī zhě ，dà chén zǎi xiàng zhě zhī shì ，fēi yáng zǐ zhī suǒ yí háng yě 。fū yáng zǐ ，běn yǐ bù yī yǐn yú péng hāo zhī xià ，zhǔ shàng jiā qí háng yì ，zhuó zài cǐ wèi ，guān yǐ jiàn wéi míng ，chéng yí yǒu yǐ fèng qí zhí ，shǐ sì fāng hòu dài ，zhī cháo tíng yǒu zhí yán gǔ gěng zhī chén ，tiān zǐ yǒu bú jiàn shǎng 、cóng jiàn rú liú zhī měi 。shù yán xué zhī shì ，wén ér mù zhī ，shù dài jié fā ，yuàn jìn yú què xià ，ér shēn qí cí shuō ，zhì wú jun1 yú yáo shùn ，xī hóng hào yú wú qióng yě 。ruò 《shū 》suǒ wèi ，zé dà chén zǎi xiàng zhī shì ，fēi yáng zǐ zhī suǒ yí háng yě 。qiě yáng zǐ zhī xīn ，jiāng shǐ jun1 rén zhě è wén qí guò hū ?shì qǐ zhī yě 。
huò yuē ：yáng zǐ zhī bú qiú wén ér rén wén zhī ，bú qiú yòng ér jun1 yòng zhī 。bú dé yǐ ér qǐ 。shǒu qí dào ér bú biàn ，hé zǐ guò zhī shēn yě ?yù yuē ：zì gǔ shèng rén xián shì ，jiē fēi yǒu qiú yú wén yòng yě 。mǐn qí shí zhī bú píng ，rén zhī bú yì ，dé qí dào 。bú gǎn dú shàn qí shēn ，ér bì yǐ jiān jì tiān xià yě 。zī zī kū kū ，sǐ ér hòu yǐ 。gù yǔ guò jiā mén bú rù ，kǒng xí bú xiá nuǎn ，ér mò tū bú dé qián 。bǐ èr shèng yī xián zhě ，qǐ bú zhī zì ān yì zhī wéi lè zāi chéng wèi tiān mìng ér bēi rén qióng yě 。fū tiān shòu rén yǐ xián shèng cái néng ，qǐ shǐ zì yǒu yú ér yǐ ，chéng yù yǐ bǔ qí bú zú zhě yě 。ěr mù zhī yú shēn yě ，ěr sī wén ér mù sī jiàn ，tīng qí shì fēi ，shì qí xiǎn yì ，rán hòu shēn dé ān yān 。shèng xián zhě ，shí rén zhī ěr mù yě ；shí rén zhě ，shèng xián zhī shēn yě 。qiě yáng zǐ zhī bú xián ，zé jiāng yì yú xián yǐ fèng qí shàng yǐ ；ruò guǒ xián ，zé gù wèi tiān mìng ér mǐn rén qióng yě 。è dé yǐ zì xiá yì hū zāi ?
huò yuē ：wú wén jun1 zǐ bú yù jiā zhū rén ，ér è jié yǐ wéi zhí zhě 。ruò wú zǐ zhī lùn ，zhí zé zhí yǐ ，wú nǎi shāng yú dé ér fèi yú cí hū ?hǎo jìn yán yǐ zhāo rén guò ，guó wǔ zǐ zhī suǒ yǐ jiàn shā yú qí yě ，wú zǐ qí yì wén hū ?yù yuē ：jun1 zǐ jū qí wèi ，zé sī sǐ qí guān 。wèi dé wèi ，zé sī xiū qí cí yǐ míng qí dào 。wǒ jiāng yǐ míng dào yě ，fēi yǐ wéi zhí ér jiā rù yě 。qiě guó wǔ zǐ bú néng dé shàn rén ，ér hǎo jìn yán yú luàn guó ，shì yǐ jiàn shā 。《chuán 》yuē ：“wéi shàn rén néng shòu jìn yán 。”wèi qí wén ér néng gǎi zhī yě 。zǐ gào wǒ yuē ：“yáng zǐ kě yǐ wéi yǒu zhī shì yě 。”jīn suī bú néng jí yǐ ，yáng zǐ jiāng bú dé wéi shàn rén hū zāi ?

　　博爱之谓仁，行而宜之之谓义，由是而之焉之谓道，足乎己而无待于外之谓德。仁与义为定名，道与德为虚位。故道有君子小人，而德有凶有吉。老子之小仁义，非毁之也，其见者小也。坐井而观天，曰天小者，非天小也。彼以煦煦为仁，孑孑为义，其小之也则宜。其所谓道，道其所道，非吾所谓道也。其所谓德，德其所德，非吾所谓德也。凡吾所谓道德云者，合仁与义言之也，天下之公言也。老子之所谓道德云者，去仁与义言之也，一人之私言也。
周道衰，孔子没，火于秦，黄老于汉，佛于晋、魏、梁、隋之间。其言道德仁义者，不入于杨，则归于墨；不入于老，则归于佛。入于彼，必出于此。入者主之，出者奴之；入者附之，出者污之。噫！后之人其欲闻仁义道德之说，孰从而听之？老者曰：“孔子，吾师之弟子也。”佛者曰：“孔子，吾师之弟子也。”为孔子者，习闻其说，乐其诞而自小也，亦曰“吾师亦尝师之”云尔。不惟举之于口，而又笔之于其书。噫！后之人虽欲闻仁义道德之说，其孰从而求之？
甚矣，人之好怪也，不求其端，不讯其末，惟怪之欲闻。古之为民者四，今之为民者六。古之教者处其一，今之教者处其三。农之家一，而食粟之家六。工之家一，而用器之家六。贾之家一，而资焉之家六。奈之何民不穷且盗也？
古之时，人之害多矣。有圣人者立，然后教之以相生相养之道。为之君，为之师。驱其虫蛇禽兽，而处之中土。寒然后为之衣，饥然后为之食。木处而颠，土处而病也，然后为之宫室。为之工以赡其器用，为之贾以通其有无，为之医药以济其夭死，为之葬埋祭祀以长其恩爱，为之礼以次其先后，为之乐以宣其湮郁，为之政以率其怠倦，为之刑以锄其强梗。相欺也，为之符、玺、斗斛、权衡以信之。相夺也，为之城郭甲兵以守之。害至而为之备，患生而为之防。今其言曰：“圣人不死，大盗不止。剖斗折衡，而民不争。”呜呼！其亦不思而已矣。如古之无圣人，人之类灭久矣。何也？无羽毛鳞介以居寒热也，无爪牙以争食也。
是故君者，出令者也；臣者，行君之令而致之民者也；民者，出粟米麻丝，作器皿，通货财，以事其上者也。君不出令，则失其所以为君；臣不行君之令而致之民，则失其所以为臣；民不出粟米麻丝，作器皿，通货财，以事其上，则诛。今其法曰，必弃而君臣，去而父子，禁而相生相养之道，以求其所谓清净寂灭者。呜呼！其亦幸而出于三代之后，不见黜于禹、汤、文、武、周公、孔子也。其亦不幸而不出于三代之前，不见正于禹、汤、文、武、周公、孔子也。
帝之与王，其号虽殊，其所以为圣一也。夏葛而冬裘，渴饮而饥食，其事虽殊，其所以为智一也。今其言曰：“曷不为太古之无事”？”是亦责冬之裘者曰：“曷不为葛之之易也？”责饥之食者曰：“曷不为饮之之易也？”传曰：“古之欲明明德于天下者，先治其国；欲治其国者，先齐其家；欲齐其家者，先修其身；欲修其身者，先正其心；欲正其心者，先诚其意。”然则古之所谓正心而诚意者，将以有为也。今也欲治其心而外天下国家，灭其天常，子焉而不父其父，臣焉而不君其君，民焉而不事其事。孔子之作《春秋》也，诸侯用夷礼则夷之，进于中国则中国之。经曰：“夷狄之有君，不如诸夏之亡。”《诗》曰：戎狄是膺，荆舒是惩”今也举夷狄之法，而加之先王之教之上，几何其不胥而为夷也？
夫所谓先王之教者，何也？博爱之谓仁，行而宜之之谓义。由是而之焉之谓道。足乎己无待于外之谓德。其文：《诗》、《书》、《易》、《春秋》；其法：礼、乐、刑、政；其民：士、农、工、贾；其位：君臣、父子、师友、宾主、昆弟、夫妇；其服：麻、丝；其居：宫、室；其食：粟米、果蔬、鱼肉。其为道易明，而其为教易行也。是故以之为己，则顺而祥；以之为人，则爱而公；以之为心，则和而平；以之为天下国家，无所处而不当。是故生则得其情，死则尽其常。效焉而天神假，庙焉而人鬼飨。曰：“斯道也，何道也？”曰：“斯吾所谓道也，非向所谓老与佛之道也。尧以是传之舜，舜以是传之禹，禹以是传之汤，汤以是传之文、武、周公，文、武、周公传之孔子，孔子传之孟轲，轲之死，不得其传焉。荀与扬也，择焉而不精，语焉而不详。由周公而上，上而为君，故其事行。由周公而下，下而为臣，故其说长。然则如之何而可也？曰：“不塞不流，不止不行。人其人，火其书，庐其居。明先王之道以道之，鳏寡孤独废疾者有养也。其亦庶乎其可也！”

　　bó ài zhī wèi rén ，háng ér yí zhī zhī wèi yì ，yóu shì ér zhī yān zhī wèi dào ，zú hū jǐ ér wú dài yú wài zhī wèi dé 。rén yǔ yì wéi dìng míng ，dào yǔ dé wéi xū wèi 。gù dào yǒu jun1 zǐ xiǎo rén ，ér dé yǒu xiōng yǒu jí 。lǎo zǐ zhī xiǎo rén yì ，fēi huǐ zhī yě ，qí jiàn zhě xiǎo yě 。zuò jǐng ér guān tiān ，yuē tiān xiǎo zhě ，fēi tiān xiǎo yě 。bǐ yǐ xù xù wéi rén ，jié jié wéi yì ，qí xiǎo zhī yě zé yí 。qí suǒ wèi dào ，dào qí suǒ dào ，fēi wú suǒ wèi dào yě 。qí suǒ wèi dé ，dé qí suǒ dé ，fēi wú suǒ wèi dé yě 。fán wú suǒ wèi dào dé yún zhě ，hé rén yǔ yì yán zhī yě ，tiān xià zhī gōng yán yě 。lǎo zǐ zhī suǒ wèi dào dé yún zhě ，qù rén yǔ yì yán zhī yě ，yī rén zhī sī yán yě 。
zhōu dào shuāi ，kǒng zǐ méi ，huǒ yú qín ，huáng lǎo yú hàn ，fó yú jìn 、wèi 、liáng 、suí zhī jiān 。qí yán dào dé rén yì zhě ，bú rù yú yáng ，zé guī yú mò ；bú rù yú lǎo ，zé guī yú fó 。rù yú bǐ ，bì chū yú cǐ 。rù zhě zhǔ zhī ，chū zhě nú zhī ；rù zhě fù zhī ，chū zhě wū zhī 。yī ！hòu zhī rén qí yù wén rén yì dào dé zhī shuō ，shú cóng ér tīng zhī ？lǎo zhě yuē ：“kǒng zǐ ，wú shī zhī dì zǐ yě 。”fó zhě yuē ：“kǒng zǐ ，wú shī zhī dì zǐ yě 。”wéi kǒng zǐ zhě ，xí wén qí shuō ，lè qí dàn ér zì xiǎo yě ，yì yuē “wú shī yì cháng shī zhī ”yún ěr 。bú wéi jǔ zhī yú kǒu ，ér yòu bǐ zhī yú qí shū 。yī ！hòu zhī rén suī yù wén rén yì dào dé zhī shuō ，qí shú cóng ér qiú zhī ？
shèn yǐ ，rén zhī hǎo guài yě ，bú qiú qí duān ，bú xùn qí mò ，wéi guài zhī yù wén 。gǔ zhī wéi mín zhě sì ，jīn zhī wéi mín zhě liù 。gǔ zhī jiāo zhě chù qí yī ，jīn zhī jiāo zhě chù qí sān 。nóng zhī jiā yī ，ér shí sù zhī jiā liù 。gōng zhī jiā yī ，ér yòng qì zhī jiā liù 。jiǎ zhī jiā yī ，ér zī yān zhī jiā liù 。nài zhī hé mín bú qióng qiě dào yě ？
gǔ zhī shí ，rén zhī hài duō yǐ 。yǒu shèng rén zhě lì ，rán hòu jiāo zhī yǐ xiàng shēng xiàng yǎng zhī dào 。wéi zhī jun1 ，wéi zhī shī 。qū qí chóng shé qín shòu ，ér chù zhī zhōng tǔ 。hán rán hòu wéi zhī yī ，jī rán hòu wéi zhī shí 。mù chù ér diān ，tǔ chù ér bìng yě ，rán hòu wéi zhī gōng shì 。wéi zhī gōng yǐ shàn qí qì yòng ，wéi zhī jiǎ yǐ tōng qí yǒu wú ，wéi zhī yī yào yǐ jì qí yāo sǐ ，wéi zhī zàng mái jì sì yǐ zhǎng qí ēn ài ，wéi zhī lǐ yǐ cì qí xiān hòu ，wéi zhī lè yǐ xuān qí yān yù ，wéi zhī zhèng yǐ lǜ qí dài juàn ，wéi zhī xíng yǐ chú qí qiáng gěng 。xiàng qī yě ，wéi zhī fú 、xǐ 、dòu hú 、quán héng yǐ xìn zhī 。xiàng duó yě ，wéi zhī chéng guō jiǎ bīng yǐ shǒu zhī 。hài zhì ér wéi zhī bèi ，huàn shēng ér wéi zhī fáng 。jīn qí yán yuē ：“shèng rén bú sǐ ，dà dào bú zhǐ 。pōu dòu shé héng ，ér mín bú zhēng 。”wū hū ！qí yì bú sī ér yǐ yǐ 。rú gǔ zhī wú shèng rén ，rén zhī lèi miè jiǔ yǐ 。hé yě ？wú yǔ máo lín jiè yǐ jū hán rè yě ，wú zhǎo yá yǐ zhēng shí yě 。
shì gù jun1 zhě ，chū lìng zhě yě ；chén zhě ，háng jun1 zhī lìng ér zhì zhī mín zhě yě ；mín zhě ，chū sù mǐ má sī ，zuò qì mǐn ，tōng huò cái ，yǐ shì qí shàng zhě yě 。jun1 bú chū lìng ，zé shī qí suǒ yǐ wéi jun1 ；chén bú háng jun1 zhī lìng ér zhì zhī mín ，zé shī qí suǒ yǐ wéi chén ；mín bú chū sù mǐ má sī ，zuò qì mǐn ，tōng huò cái ，yǐ shì qí shàng ，zé zhū 。jīn qí fǎ yuē ，bì qì ér jun1 chén ，qù ér fù zǐ ，jìn ér xiàng shēng xiàng yǎng zhī dào ，yǐ qiú qí suǒ wèi qīng jìng jì miè zhě 。wū hū ！qí yì xìng ér chū yú sān dài zhī hòu ，bú jiàn chù yú yǔ 、tāng 、wén 、wǔ 、zhōu gōng 、kǒng zǐ yě 。qí yì bú xìng ér bú chū yú sān dài zhī qián ，bú jiàn zhèng yú yǔ 、tāng 、wén 、wǔ 、zhōu gōng 、kǒng zǐ yě 。
dì zhī yǔ wáng ，qí hào suī shū ，qí suǒ yǐ wéi shèng yī yě 。xià gě ér dōng qiú ，kě yǐn ér jī shí ，qí shì suī shū ，qí suǒ yǐ wéi zhì yī yě 。jīn qí yán yuē ：“hé bú wéi tài gǔ zhī wú shì ”？”shì yì zé dōng zhī qiú zhě yuē ：“hé bú wéi gě zhī zhī yì yě ？”zé jī zhī shí zhě yuē ：“hé bú wéi yǐn zhī zhī yì yě ？”chuán yuē ：“gǔ zhī yù míng míng dé yú tiān xià zhě ，xiān zhì qí guó ；yù zhì qí guó zhě ，xiān qí qí jiā ；yù qí qí jiā zhě ，xiān xiū qí shēn ；yù xiū qí shēn zhě ，xiān zhèng qí xīn ；yù zhèng qí xīn zhě ，xiān chéng qí yì 。”rán zé gǔ zhī suǒ wèi zhèng xīn ér chéng yì zhě ，jiāng yǐ yǒu wéi yě 。jīn yě yù zhì qí xīn ér wài tiān xià guó jiā ，miè qí tiān cháng ，zǐ yān ér bú fù qí fù ，chén yān ér bú jun1 qí jun1 ，mín yān ér bú shì qí shì 。kǒng zǐ zhī zuò 《chūn qiū 》yě ，zhū hóu yòng yí lǐ zé yí zhī ，jìn yú zhōng guó zé zhōng guó zhī 。jīng yuē ：“yí dí zhī yǒu jun1 ，bú rú zhū xià zhī wáng 。”《shī 》yuē ：róng dí shì yīng ，jīng shū shì chéng ”jīn yě jǔ yí dí zhī fǎ ，ér jiā zhī xiān wáng zhī jiāo zhī shàng ，jǐ hé qí bú xū ér wéi yí yě ？
fū suǒ wèi xiān wáng zhī jiāo zhě ，hé yě ？bó ài zhī wèi rén ，háng ér yí zhī zhī wèi yì 。yóu shì ér zhī yān zhī wèi dào 。zú hū jǐ wú dài yú wài zhī wèi dé 。qí wén ：《shī 》、《shū 》、《yì 》、《chūn qiū 》；qí fǎ ：lǐ 、lè 、xíng 、zhèng ；qí mín ：shì 、nóng 、gōng 、jiǎ ；qí wèi ：jun1 chén 、fù zǐ 、shī yǒu 、bīn zhǔ 、kūn dì 、fū fù ；qí fú ：má 、sī ；qí jū ：gōng 、shì ；qí shí ：sù mǐ 、guǒ shū 、yú ròu 。qí wéi dào yì míng ，ér qí wéi jiāo yì háng yě 。shì gù yǐ zhī wéi jǐ ，zé shùn ér xiáng ；yǐ zhī wéi rén ，zé ài ér gōng ；yǐ zhī wéi xīn ，zé hé ér píng ；yǐ zhī wéi tiān xià guó jiā ，wú suǒ chù ér bú dāng 。shì gù shēng zé dé qí qíng ，sǐ zé jìn qí cháng 。xiào yān ér tiān shén jiǎ ，miào yān ér rén guǐ xiǎng 。yuē ：“sī dào yě ，hé dào yě ？”yuē ：“sī wú suǒ wèi dào yě ，fēi xiàng suǒ wèi lǎo yǔ fó zhī dào yě 。yáo yǐ shì chuán zhī shùn ，shùn yǐ shì chuán zhī yǔ ，yǔ yǐ shì chuán zhī tāng ，tāng yǐ shì chuán zhī wén 、wǔ 、zhōu gōng ，wén 、wǔ 、zhōu gōng chuán zhī kǒng zǐ ，kǒng zǐ chuán zhī mèng kē ，kē zhī sǐ ，bú dé qí chuán yān 。xún yǔ yáng yě ，zé yān ér bú jīng ，yǔ yān ér bú xiáng 。yóu zhōu gōng ér shàng ，shàng ér wéi jun1 ，gù qí shì háng 。yóu zhōu gōng ér xià ，xià ér wéi chén ，gù qí shuō zhǎng 。rán zé rú zhī hé ér kě yě ？yuē ：“bú sāi bú liú ，bú zhǐ bú háng 。rén qí rén ，huǒ qí shū ，lú qí jū 。míng xiān wáng zhī dào yǐ dào zhī ，guān guǎ gū dú fèi jí zhě yǒu yǎng yě 。qí yì shù hū qí kě yě ！”

　　愈与李贺书，劝贺举进士。贺举进士有名，与贺争名者毁之，曰贺父名晋肃，贺不举进士为是，劝之举者为非。听者不察也，和而唱之，同然一辞。皇甫湜曰：“若不明白，子与贺且得罪。”愈曰：“然。”
律曰：“二名不偏讳。”释之者曰：“谓若言‘征’不称‘在’，言‘在’不称‘征’是也。”律曰：“不讳嫌名。”释之者曰：“谓若‘禹’与‘雨’、‘丘’与‘蓲’之类是也。”今贺父名晋肃，贺举进士，为犯二名律乎？为犯嫌名律乎？父名晋肃，子不得举进士，若父名仁，子不得为人乎？夫讳始于何时？作法制以教天下者，非周公孔子欤？周公作诗不讳，孔子不偏讳二名，《春秋》不讥不讳嫌名，康王钊之孙，实为昭王。曾参之父名晳，曾子不讳昔。周之时有骐期，汉之时有杜度，此其子宜如何讳？将讳其嫌遂讳其姓乎？将不讳其嫌者乎？汉讳武帝名彻为通，不闻又讳车辙之辙为某字也；讳吕后名雉为野鸡，不闻又讳治天下之治为某字也。今上章及诏，不闻讳浒、势、秉、机也。惟宦官宫妾，乃不敢言谕及机，以为触犯。士君子言语行事，宜何所法守也？今考之于经，质之于律，稽之以国家之典，贺举进士为可邪？为不可邪？
凡事父母，得如曾参，可以无讥矣；作人得如周公孔子，亦可以止矣。今世之士，不务行曾参周公孔子之行，而讳亲之名，则务胜于曾参周公孔子，亦见其惑也。夫周公孔子曾参卒不可胜，胜周公孔子曾参，乃比于宦者宫妾，则是宦者宫妾之孝于其亲，贤于周公孔子曾参者邪？

　　yù yǔ lǐ hè shū ，quàn hè jǔ jìn shì 。hè jǔ jìn shì yǒu míng ，yǔ hè zhēng míng zhě huǐ zhī ，yuē hè fù míng jìn sù ，hè bú jǔ jìn shì wéi shì ，quàn zhī jǔ zhě wéi fēi 。tīng zhě bú chá yě ，hé ér chàng zhī ，tóng rán yī cí 。huáng fǔ shí yuē ：“ruò bú míng bái ，zǐ yǔ hè qiě dé zuì 。”yù yuē ：“rán 。”
lǜ yuē ：“èr míng bú piān huì 。”shì zhī zhě yuē ：“wèi ruò yán ‘zhēng ’bú chēng ‘zài ’，yán ‘zài ’bú chēng ‘zhēng ’shì yě 。”lǜ yuē ：“bú huì xián míng 。”shì zhī zhě yuē ：“wèi ruò ‘yǔ ’yǔ ‘yǔ ’、‘qiū ’yǔ ‘ōu ’zhī lèi shì yě 。”jīn hè fù míng jìn sù ，hè jǔ jìn shì ，wéi fàn èr míng lǜ hū ？wéi fàn xián míng lǜ hū ？fù míng jìn sù ，zǐ bú dé jǔ jìn shì ，ruò fù míng rén ，zǐ bú dé wéi rén hū ？fū huì shǐ yú hé shí ？zuò fǎ zhì yǐ jiāo tiān xià zhě ，fēi zhōu gōng kǒng zǐ yú ？zhōu gōng zuò shī bú huì ，kǒng zǐ bú piān huì èr míng ，《chūn qiū 》bú jī bú huì xián míng ，kāng wáng zhāo zhī sūn ，shí wéi zhāo wáng 。céng cān zhī fù míng xī ，céng zǐ bú huì xī 。zhōu zhī shí yǒu qí qī ，hàn zhī shí yǒu dù dù ，cǐ qí zǐ yí rú hé huì ？jiāng huì qí xián suí huì qí xìng hū ？jiāng bú huì qí xián zhě hū ？hàn huì wǔ dì míng chè wéi tōng ，bú wén yòu huì chē zhé zhī zhé wéi mǒu zì yě ；huì lǚ hòu míng zhì wéi yě jī ，bú wén yòu huì zhì tiān xià zhī zhì wéi mǒu zì yě 。jīn shàng zhāng jí zhào ，bú wén huì hǔ 、shì 、bǐng 、jī yě 。wéi huàn guān gōng qiè ，nǎi bú gǎn yán yù jí jī ，yǐ wéi chù fàn 。shì jun1 zǐ yán yǔ háng shì ，yí hé suǒ fǎ shǒu yě ？jīn kǎo zhī yú jīng ，zhì zhī yú lǜ ，jī zhī yǐ guó jiā zhī diǎn ，hè jǔ jìn shì wéi kě xié ？wéi bú kě xié ？
fán shì fù mǔ ，dé rú céng cān ，kě yǐ wú jī yǐ ；zuò rén dé rú zhōu gōng kǒng zǐ ，yì kě yǐ zhǐ yǐ 。jīn shì zhī shì ，bú wù háng céng cān zhōu gōng kǒng zǐ zhī háng ，ér huì qīn zhī míng ，zé wù shèng yú céng cān zhōu gōng kǒng zǐ ，yì jiàn qí huò yě 。fū zhōu gōng kǒng zǐ céng cān zú bú kě shèng ，shèng zhōu gōng kǒng zǐ céng cān ，nǎi bǐ yú huàn zhě gōng qiè ，zé shì huàn zhě gōng qiè zhī xiào yú qí qīn ，xián yú zhōu gōng kǒng zǐ céng cān zhě xié ？

　　夫天地者,万物之逆旅也；光阴者,百代之过客也。而浮生若梦，为欢几何？古人秉烛夜游，良有以也。况阳春召我以烟景，大块假我以文章。会桃花之芳园，序天伦之乐事。群季俊秀，皆为惠连；吾人咏歌，独惭康乐。幽赏未已，高谈转清。开琼筵以坐花，飞羽觞而醉月。不有佳咏，何伸雅怀？如诗不成，罚依金谷酒数。

　　fū tiān dì zhě ,wàn wù zhī nì lǚ yě ；guāng yīn zhě ,bǎi dài zhī guò kè yě 。ér fú shēng ruò mèng ，wéi huān jǐ hé ？gǔ rén bǐng zhú yè yóu ，liáng yǒu yǐ yě 。kuàng yáng chūn zhào wǒ yǐ yān jǐng ，dà kuài jiǎ wǒ yǐ wén zhāng 。huì táo huā zhī fāng yuán ，xù tiān lún zhī lè shì 。qún jì jun4 xiù ，jiē wéi huì lián ；wú rén yǒng gē ，dú cán kāng lè 。yōu shǎng wèi yǐ ，gāo tán zhuǎn qīng 。kāi qióng yàn yǐ zuò huā ，fēi yǔ shāng ér zuì yuè 。bú yǒu jiā yǒng ，hé shēn yǎ huái ？rú shī bú chéng ，fá yī jīn gǔ jiǔ shù 。

白闻天下谈士相聚而言曰：“生不用封万户侯，但愿一识韩荆州。”何令人之景慕，一至于此耶！岂不以有周公之风，躬吐握之事，使海内豪俊，奔走而归之，一登龙门，则声价十倍！所以龙蟠凤逸之士，皆欲收名定价于君侯。愿君侯不以富贵而骄之、寒贱而忽之，则三千之中有毛遂，使白得颖脱而出，即其人焉。
白，陇西布衣，流落楚、汉。十五好剑术，遍干诸侯。三十成文章，历抵卿相。虽长不满七尺，而心雄万夫。皆王公大人许与气义。此畴曩心迹，安敢不尽于君侯哉！
君侯制作侔神明，德行动天地，笔参造化，学究天人。幸愿开张心颜，不以长揖见拒。必若接之以高宴，纵之以清谈，请日试万言，倚马可待。今天下以君侯为文章之司命，人物之权衡，一经品题，便作佳士。而君侯何惜阶前盈尺之地，不使白扬眉吐气，激昂青云耶？
昔王子师为豫州，未下车，即辟荀慈明，既下车，又辟孔文举；山涛作冀州，甄拔三十余人，或为侍中、尚书，先代所美。而君侯亦荐一严协律，入为秘书郎，中间崔宗之、房习祖、黎昕、许莹之徒，或以才名见知，或以清白见赏。白每观其衔恩抚躬，忠义奋发，以此感激，知君侯推赤心于诸贤腹中，所以不归他人，而愿委身国士。傥急难有用，敢效微躯。
且人非尧舜，谁能尽善？白谟猷筹画，安能自矜？至于制作，积成卷轴，则欲尘秽视听。恐雕虫小技，不合大人。若赐观刍荛，请给纸墨，兼之书人，然后退扫闲轩，缮写呈上。庶青萍、结绿，长价于薛、卞之门。幸惟下流，大开奖饰，惟君侯图之。

bái wén tiān xià tán shì xiàng jù ér yán yuē ：“shēng bú yòng fēng wàn hù hóu ，dàn yuàn yī shí hán jīng zhōu 。”hé lìng rén zhī jǐng mù ，yī zhì yú cǐ yē ！qǐ bú yǐ yǒu zhōu gōng zhī fēng ，gōng tǔ wò zhī shì ，shǐ hǎi nèi háo jun4 ，bēn zǒu ér guī zhī ，yī dēng lóng mén ，zé shēng jià shí bèi ！suǒ yǐ lóng pán fèng yì zhī shì ，jiē yù shōu míng dìng jià yú jun1 hóu 。yuàn jun1 hóu bú yǐ fù guì ér jiāo zhī 、hán jiàn ér hū zhī ，zé sān qiān zhī zhōng yǒu máo suí ，shǐ bái dé yǐng tuō ér chū ，jí qí rén yān 。
bái ，lǒng xī bù yī ，liú luò chǔ 、hàn 。shí wǔ hǎo jiàn shù ，biàn gàn zhū hóu 。sān shí chéng wén zhāng ，lì dǐ qīng xiàng 。suī zhǎng bú mǎn qī chǐ ，ér xīn xióng wàn fū 。jiē wáng gōng dà rén xǔ yǔ qì yì 。cǐ chóu nǎng xīn jì ，ān gǎn bú jìn yú jun1 hóu zāi ！
jun1 hóu zhì zuò móu shén míng ，dé háng dòng tiān dì ，bǐ cān zào huà ，xué jiū tiān rén 。xìng yuàn kāi zhāng xīn yán ，bú yǐ zhǎng yī jiàn jù 。bì ruò jiē zhī yǐ gāo yàn ，zòng zhī yǐ qīng tán ，qǐng rì shì wàn yán ，yǐ mǎ kě dài 。jīn tiān xià yǐ jun1 hóu wéi wén zhāng zhī sī mìng ，rén wù zhī quán héng ，yī jīng pǐn tí ，biàn zuò jiā shì 。ér jun1 hóu hé xī jiē qián yíng chǐ zhī dì ，bú shǐ bái yáng méi tǔ qì ，jī áng qīng yún yē ？
xī wáng zǐ shī wéi yù zhōu ，wèi xià chē ，jí pì xún cí míng ，jì xià chē ，yòu pì kǒng wén jǔ ；shān tāo zuò jì zhōu ，zhēn bá sān shí yú rén ，huò wéi shì zhōng 、shàng shū ，xiān dài suǒ měi 。ér jun1 hóu yì jiàn yī yán xié lǜ ，rù wéi mì shū láng ，zhōng jiān cuī zōng zhī 、fáng xí zǔ 、lí xīn 、xǔ yíng zhī tú ，huò yǐ cái míng jiàn zhī ，huò yǐ qīng bái jiàn shǎng 。bái měi guān qí xián ēn fǔ gōng ，zhōng yì fèn fā ，yǐ cǐ gǎn jī ，zhī jun1 hóu tuī chì xīn yú zhū xián fù zhōng ，suǒ yǐ bú guī tā rén ，ér yuàn wěi shēn guó shì 。tǎng jí nán yǒu yòng ，gǎn xiào wēi qū 。
qiě rén fēi yáo shùn ，shuí néng jìn shàn ？bái mó yóu chóu huà ，ān néng zì jīn ？zhì yú zhì zuò ，jī chéng juàn zhóu ，zé yù chén huì shì tīng 。kǒng diāo chóng xiǎo jì ，bú hé dà rén 。ruò cì guān chú ráo ，qǐng gěi zhǐ mò ，jiān zhī shū rén ，rán hòu tuì sǎo xián xuān ，shàn xiě chéng shàng 。shù qīng píng 、jié lǜ ，zhǎng jià yú xuē 、biàn zhī mén 。xìng wéi xià liú ，dà kāi jiǎng shì ，wéi jun1 hóu tú zhī 。

　　圬之为技贱且劳者也。有业之，其色若自得者。听其言，约而尽。问之，王其姓。承福其名。世为京兆长安农夫。天宝之乱，发人为兵。持弓矢十叁年，有官勋，弃之来归。丧其土田，手衣食，馀叁十年。舍于市之主人，而归其屋食之当焉。视时屋食之贵贱，而上下其圬之以偿之；有馀，则以与道路之废疾饿者焉。
又曰：“粟，稼而生者也；若市与帛。必蚕绩而后成者也；其他所以养生之具，皆待人力而后完也；吾皆赖之。然人不可遍为，宜乎各致其能以相生也。故君者，理我所以生者也；而百官者，承君之化者也。任有大小，惟其所能，若器皿焉。食焉而怠其事，必有天殃，故吾不敢一日舍镘以嬉。夫镘易能，可力焉，又诚有功；取其直虽劳无愧，吾心安焉夫力易强而有功也；心难强而有智也。用力者使于人，用心者使人，亦其宜也。吾特择其易为无傀者取焉。
“嘻！吾操镘以入富贵之家有年矣。有一至者焉，又往过之，则为墟矣；有再至、叁至者焉，而往过之，则为墟矣。问之其邻，或曰：“噫！刑戮也。”或曰：“身既死，而其子孙不能有也。”或曰：“死而归之官也。”吾以是观之，非所谓食焉怠其事，而得天殃者邪？非强心以智而不足，不择其才之称否而冒之者邪？非多行可愧，知其不可而强为之者邪？将富贵难守，薄宝而厚飨之者邪？抑丰悴有时，一去一来而不可常者邪？吾之心悯焉，是故择其力之可能者行焉。乐富贵而悲贫贱，我岂异于人哉？”
又曰：“功大者，其所以自奉也博。妻与子，皆养于我者也；吾能薄而功小，不有之可也。又吾所谓劳力者，若立吾家而力不足，则心又劳也。”一身而二任焉，虽圣者石可为也。
愈始闻而惑之，又从而思之，盖所谓“独善其身”者也。然吾有讥焉；谓其自为也过多，其为人也过少。其学杨朱之道者邪？杨之道，不肯拔我一毛而利天下。而夫人以有家为劳心，不肯一动其心以蓄其妻子，其肯劳其心以为人乎哉？虽然，其贤于世者之患不得之，而患失之者，以济其生之欲，贪邪而亡道以丧其身者，其亦远矣！又其言，有可以警余者，故余为之传而自鉴焉。

　　wū zhī wéi jì jiàn qiě láo zhě yě 。yǒu yè zhī ，qí sè ruò zì dé zhě 。tīng qí yán ，yuē ér jìn 。wèn zhī ，wáng qí xìng 。chéng fú qí míng 。shì wéi jīng zhào zhǎng ān nóng fū 。tiān bǎo zhī luàn ，fā rén wéi bīng 。chí gōng shǐ shí sān nián ，yǒu guān xūn ，qì zhī lái guī 。sàng qí tǔ tián ，shǒu yī shí ，yú sān shí nián 。shě yú shì zhī zhǔ rén ，ér guī qí wū shí zhī dāng yān 。shì shí wū shí zhī guì jiàn ，ér shàng xià qí wū zhī yǐ cháng zhī ；yǒu yú ，zé yǐ yǔ dào lù zhī fèi jí è zhě yān 。
yòu yuē ：“sù ，jià ér shēng zhě yě ；ruò shì yǔ bó 。bì cán jì ér hòu chéng zhě yě ；qí tā suǒ yǐ yǎng shēng zhī jù ，jiē dài rén lì ér hòu wán yě ；wú jiē lài zhī 。rán rén bú kě biàn wéi ，yí hū gè zhì qí néng yǐ xiàng shēng yě 。gù jun1 zhě ，lǐ wǒ suǒ yǐ shēng zhě yě ；ér bǎi guān zhě ，chéng jun1 zhī huà zhě yě 。rèn yǒu dà xiǎo ，wéi qí suǒ néng ，ruò qì mǐn yān 。shí yān ér dài qí shì ，bì yǒu tiān yāng ，gù wú bú gǎn yī rì shě màn yǐ xī 。fū màn yì néng ，kě lì yān ，yòu chéng yǒu gōng ；qǔ qí zhí suī láo wú kuì ，wú xīn ān yān fū lì yì qiáng ér yǒu gōng yě ；xīn nán qiáng ér yǒu zhì yě 。yòng lì zhě shǐ yú rén ，yòng xīn zhě shǐ rén ，yì qí yí yě 。wú tè zé qí yì wéi wú guī zhě qǔ yān 。
“xī ！wú cāo màn yǐ rù fù guì zhī jiā yǒu nián yǐ 。yǒu yī zhì zhě yān ，yòu wǎng guò zhī ，zé wéi xū yǐ ；yǒu zài zhì 、sān zhì zhě yān ，ér wǎng guò zhī ，zé wéi xū yǐ 。wèn zhī qí lín ，huò yuē ：“yī ！xíng lù yě 。”huò yuē ：“shēn jì sǐ ，ér qí zǐ sūn bú néng yǒu yě 。”huò yuē ：“sǐ ér guī zhī guān yě 。”wú yǐ shì guān zhī ，fēi suǒ wèi shí yān dài qí shì ，ér dé tiān yāng zhě xié ？fēi qiáng xīn yǐ zhì ér bú zú ，bú zé qí cái zhī chēng fǒu ér mào zhī zhě xié ？fēi duō háng kě kuì ，zhī qí bú kě ér qiáng wéi zhī zhě xié ？jiāng fù guì nán shǒu ，báo bǎo ér hòu xiǎng zhī zhě xié ？yì fēng cuì yǒu shí ，yī qù yī lái ér bú kě cháng zhě xié ？wú zhī xīn mǐn yān ，shì gù zé qí lì zhī kě néng zhě háng yān 。lè fù guì ér bēi pín jiàn ，wǒ qǐ yì yú rén zāi ？”
yòu yuē ：“gōng dà zhě ，qí suǒ yǐ zì fèng yě bó 。qī yǔ zǐ ，jiē yǎng yú wǒ zhě yě ；wú néng báo ér gōng xiǎo ，bú yǒu zhī kě yě 。yòu wú suǒ wèi láo lì zhě ，ruò lì wú jiā ér lì bú zú ，zé xīn yòu láo yě 。”yī shēn ér èr rèn yān ，suī shèng zhě shí kě wéi yě 。
yù shǐ wén ér huò zhī ，yòu cóng ér sī zhī ，gài suǒ wèi “dú shàn qí shēn ”zhě yě 。rán wú yǒu jī yān ；wèi qí zì wéi yě guò duō ，qí wéi rén yě guò shǎo 。qí xué yáng zhū zhī dào zhě xié ？yáng zhī dào ，bú kěn bá wǒ yī máo ér lì tiān xià 。ér fū rén yǐ yǒu jiā wéi láo xīn ，bú kěn yī dòng qí xīn yǐ xù qí qī zǐ ，qí kěn láo qí xīn yǐ wéi rén hū zāi ？suī rán ，qí xián yú shì zhě zhī huàn bú dé zhī ，ér huàn shī zhī zhě ，yǐ jì qí shēng zhī yù ，tān xié ér wáng dào yǐ sàng qí shēn zhě ，qí yì yuǎn yǐ ！yòu qí yán ，yǒu kě yǐ jǐng yú zhě ，gù yú wéi zhī chuán ér zì jiàn yān 。

　　伪临朝武氏者，性非和顺，地实寒微。昔充太宗下陈，曾以更衣入侍。洎乎晚节，秽乱春宫。潜隐先帝之私，阴图后庭之嬖。入门见嫉，蛾眉不肯让人；掩袖工谗，狐媚偏能惑主。践元后于翚翟，陷吾君于聚麀。加以虺蜴为心，豺狼成性，近狎邪僻，残害忠良，杀姊屠兄，弑君鸩母。人神之所同嫉，天地之所不容。犹复包藏祸心，窥窃神器。君之爱子，幽之于别宫；贼之宗盟，委之以重任。呜呼！霍子孟之不作，朱虚侯之已亡。燕啄皇孙，知汉祚之将尽；龙漦帝后，识夏庭之遽衰。敬业皇唐旧臣，公侯冢子。奉先君之成业，荷本朝之厚恩。宋微子之兴悲，良有以也；袁君山之流涕，岂徒然哉！是用气愤风云，志安社稷。因天下之失望，顺宇内之推心，爰举义旗，誓清妖孽。南连百越，北尽三河，铁骑成群，玉轴相接。海陵红粟，仓储之积靡穷；江浦黄旗，匡复之功何远？班声动而北风起，剑气冲而南斗平。喑呜则山岳崩颓，叱咤则风云变色。以此制敌，何敌不摧；以此攻城，何城不克！ 公等或居汉位，或协周亲，或膺重寄于话言，或受顾命于宣室。言犹在耳，忠岂忘心？一抔之土未干，六尺之孤安在？倘能转祸为福，送往事居，共立勤王之勋，无废旧君之命，凡诸爵赏，同指山河。若其眷恋穷城，徘徊歧路，坐昧先机之兆，必贻后至之诛。试看今日之域中，竟是谁家之天下！（移檄州郡，咸使知闻。）

　　wěi lín cháo wǔ shì zhě ，xìng fēi hé shùn ，dì shí hán wēi 。xī chōng tài zōng xià chén ，céng yǐ gèng yī rù shì 。jì hū wǎn jiē ，huì luàn chūn gōng 。qián yǐn xiān dì zhī sī ，yīn tú hòu tíng zhī bì 。rù mén jiàn jí ，é méi bú kěn ràng rén ；yǎn xiù gōng chán ，hú mèi piān néng huò zhǔ 。jiàn yuán hòu yú huī zhái ，xiàn wú jun1 yú jù yōu 。jiā yǐ huī yì wéi xīn ，chái láng chéng xìng ，jìn xiá xié pì ，cán hài zhōng liáng ，shā zǐ tú xiōng ，shì jun1 zhèn mǔ 。rén shén zhī suǒ tóng jí ，tiān dì zhī suǒ bú róng 。yóu fù bāo cáng huò xīn ，kuī qiè shén qì 。jun1 zhī ài zǐ ，yōu zhī yú bié gōng ；zéi zhī zōng méng ，wěi zhī yǐ zhòng rèn 。wū hū ！huò zǐ mèng zhī bú zuò ，zhū xū hóu zhī yǐ wáng 。yàn zhuó huáng sūn ，zhī hàn zuò zhī jiāng jìn ；lóng tāi dì hòu ，shí xià tíng zhī jù shuāi 。jìng yè huáng táng jiù chén ，gōng hóu zhǒng zǐ 。fèng xiān jun1 zhī chéng yè ，hé běn cháo zhī hòu ēn 。sòng wēi zǐ zhī xìng bēi ，liáng yǒu yǐ yě ；yuán jun1 shān zhī liú tì ，qǐ tú rán zāi ！shì yòng qì fèn fēng yún ，zhì ān shè jì 。yīn tiān xià zhī shī wàng ，shùn yǔ nèi zhī tuī xīn ，yuán jǔ yì qí ，shì qīng yāo niè 。nán lián bǎi yuè ，běi jìn sān hé ，tiě qí chéng qún ，yù zhóu xiàng jiē 。hǎi líng hóng sù ，cāng chǔ zhī jī mí qióng ；jiāng pǔ huáng qí ，kuāng fù zhī gōng hé yuǎn ？bān shēng dòng ér běi fēng qǐ ，jiàn qì chōng ér nán dòu píng 。yīn wū zé shān yuè bēng tuí ，chì zhà zé fēng yún biàn sè 。yǐ cǐ zhì dí ，hé dí bú cuī ；yǐ cǐ gōng chéng ，hé chéng bú kè ！ gōng děng huò jū hàn wèi ，huò xié zhōu qīn ，huò yīng zhòng jì yú huà yán ，huò shòu gù mìng yú xuān shì 。yán yóu zài ěr ，zhōng qǐ wàng xīn ？yī póu zhī tǔ wèi gàn ，liù chǐ zhī gū ān zài ？tǎng néng zhuǎn huò wéi fú ，sòng wǎng shì jū ，gòng lì qín wáng zhī xūn ，wú fèi jiù jun1 zhī mìng ，fán zhū jué shǎng ，tóng zhǐ shān hé 。ruò qí juàn liàn qióng chéng ，pái huái qí lù ，zuò mèi xiān jī zhī zhào ，bì yí hòu zhì zhī zhū 。shì kàn jīn rì zhī yù zhōng ，jìng shì shuí jiā zhī tiān xià ！（yí xí zhōu jun4 ，xián shǐ zhī wén 。）

　　子卿足下：
勤宣令德，策名清时，荣问休畅，幸甚幸甚。远托异国，昔人所悲，望风怀想，能不依依？昔者不遗，远辱还答，慰诲勤勤，有逾骨肉，陵虽不敏，能不慨然？
自从初降，以至今日，身之穷困，独坐愁苦。终日无睹，但见异类。韦韝毳幕，以御风雨；羶肉酪浆，以充饥渴。举目言笑，谁与为欢？胡地玄冰，边土惨裂，但闻悲风萧条之声。凉秋九月，塞外草衰。夜不能寐，侧耳远听，胡笳互动，牧马悲鸣，吟啸成群，边声四起。晨坐听之，不觉泪下。嗟乎子卿，陵独何心，能不悲哉！
与子别后，益复无聊，上念老母，临年被戮；妻子无辜，并为鲸鲵；身负国恩，为世所悲。子归受荣，我留受辱，命也如何？身出礼义之乡，而入无知之俗；违弃君亲之恩，长为蛮夷之域，伤已！令先君之嗣，更成戎狄之族，又自悲矣。功大罪小，不蒙明察，孤负陵心区区之意。每一念至，忽然忘生。陵不难刺心以自明，刎颈以见志，顾国家于我已矣，杀身无益，适足增羞，故每攘臂忍辱，辙复苟活。左右之人，见陵如此，以为不入耳之欢，来相劝勉。异方之乐，只令人悲，增忉怛耳。
嗟乎子卿，人之相知，贵相知心，前书仓卒，未尽所怀，故复略而言之。
昔先帝授陵步卒五千，出征绝域。五将失道，陵独遇战，而裹万里之粮，帅徒步之师；出天汉之外，入强胡之域；以五千之众，对十万之军；策疲乏之兵，当新羁之马。然犹斩将搴旗，追奔逐北，灭迹扫尘，斩其枭帅，使三军之士，视死如归。陵也不才，希当大任，意谓此时，功难堪矣。匈奴既败，举国兴师。更练精兵，强逾十万。单于临阵，亲自合围。客主之形，既不相如；步马之势，又甚悬绝。疲兵再战，一以当千，然犹扶乘创痛，决命争首。死伤积野，余不满百，而皆扶病，不任干戈，然陵振臂一呼，创病皆起，举刃指虏，胡马奔走。兵尽矢穷，人无尺铁，犹复徒首奋呼，争为先登。当此时也，天地为陵震怒，战士为陵饮血。单于谓陵不可复得，便欲引还，而贼臣教之，遂使复战，故陵不免耳。
昔高皇帝以三十万众，困于平城。当此之时，猛将如云，谋臣如雨，然犹七日不食，仅乃得免。况当陵者，岂易为力哉？而执事者云云，苟怨陵以不死。然陵不死，罪也；子卿视陵，岂偷生之士而惜死之人哉？宁有背君亲，捐妻子而反为利者乎？然陵不死，有所为也，故欲如前书之言，报恩于国主耳，诚以虚死不如立节，灭名不如报德也。昔范蠡不殉会稽之耻，曹沬不死三败之辱，卒复勾践之仇，报鲁国之羞，区区之心，窃慕此耳。何图志未立而怨已成，计未从而骨肉受刑，此陵所以仰天椎心而泣血也。
足下又云：“汉与功臣不薄。”子为汉臣，安得不云尔乎？昔萧樊囚絷，韩彭葅醢，晁错受戮，周魏见辜。其余佐命立功之士，贾谊亚夫之徒，皆信命世之才，抱将相之具，而受小人之谗，并受祸败之辱，卒使怀才受谤，能不得展。彼二子之遐举，谁不为之痛心哉？陵先将军，功略盖天地，义勇冠三军，徒失贵臣之意，刭身绝域之表。此功臣义士所以负戟而长叹者也。何谓不薄哉？且足下昔以单车之使，适万乘之虏。遭时不遇，至于伏剑不顾；流离辛苦，几死朔北之野。丁年奉使，皓首而归；老母终堂，生妻去帷。此天下所希闻，古今所未有也。蛮貊之人，尚犹嘉子之节，况为天下之主乎？陵谓足下当享茅土之荐，受千乘之赏。闻子之归，赐不过二百万，位不过典属国，无尺土之封，加子之勤。而妨功害能之臣，尽为万户侯；亲戚贪佞之类，悉为廊庙宰。子尚如此，陵复何望哉？且汉厚诛陵以不死，薄赏子以守节，欲使远听之臣望风驰命，此实难矣，所以每顾而不悔者也。陵虽孤恩，汉亦负德。昔人有言：“虽忠不烈，视死如归。”陵诚能安，而主岂复能眷眷乎？男儿生以不成名，死则葬蛮夷中，谁复能屈身稽颡，还向北阙，使刀笔之吏弄其文墨邪？愿足下勿复望陵。
嗟乎子卿，夫复何言？相去万里，人绝路殊。生为别世之人，死为异域之鬼。长与足下生死辞矣。幸谢故人，勉事圣君。足下胤子无恙，勿以为念。努力自爱，时因北风，复惠德音。李陵顿首。

　　zǐ qīng zú xià ：
qín xuān lìng dé ，cè míng qīng shí ，róng wèn xiū chàng ，xìng shèn xìng shèn 。yuǎn tuō yì guó ，xī rén suǒ bēi ，wàng fēng huái xiǎng ，néng bú yī yī ？xī zhě bú yí ，yuǎn rǔ hái dá ，wèi huì qín qín ，yǒu yú gǔ ròu ，líng suī bú mǐn ，néng bú kǎi rán ？
zì cóng chū jiàng ，yǐ zhì jīn rì ，shēn zhī qióng kùn ，dú zuò chóu kǔ 。zhōng rì wú dǔ ，dàn jiàn yì lèi 。wéi bèi cuì mù ，yǐ yù fēng yǔ ；shān ròu lào jiāng ，yǐ chōng jī kě 。jǔ mù yán xiào ，shuí yǔ wéi huān ？hú dì xuán bīng ，biān tǔ cǎn liè ，dàn wén bēi fēng xiāo tiáo zhī shēng 。liáng qiū jiǔ yuè ，sāi wài cǎo shuāi 。yè bú néng mèi ，cè ěr yuǎn tīng ，hú jiā hù dòng ，mù mǎ bēi míng ，yín xiào chéng qún ，biān shēng sì qǐ 。chén zuò tīng zhī ，bú jiào lèi xià 。jiē hū zǐ qīng ，líng dú hé xīn ，néng bú bēi zāi ！
yǔ zǐ bié hòu ，yì fù wú liáo ，shàng niàn lǎo mǔ ，lín nián bèi lù ；qī zǐ wú gū ，bìng wéi jīng ní ；shēn fù guó ēn ，wéi shì suǒ bēi 。zǐ guī shòu róng ，wǒ liú shòu rǔ ，mìng yě rú hé ？shēn chū lǐ yì zhī xiāng ，ér rù wú zhī zhī sú ；wéi qì jun1 qīn zhī ēn ，zhǎng wéi mán yí zhī yù ，shāng yǐ ！lìng xiān jun1 zhī sì ，gèng chéng róng dí zhī zú ，yòu zì bēi yǐ 。gōng dà zuì xiǎo ，bú méng míng chá ，gū fù líng xīn qū qū zhī yì 。měi yī niàn zhì ，hū rán wàng shēng 。líng bú nán cì xīn yǐ zì míng ，wěn jǐng yǐ jiàn zhì ，gù guó jiā yú wǒ yǐ yǐ ，shā shēn wú yì ，shì zú zēng xiū ，gù měi rǎng bì rěn rǔ ，zhé fù gǒu huó 。zuǒ yòu zhī rén ，jiàn líng rú cǐ ，yǐ wéi bú rù ěr zhī huān ，lái xiàng quàn miǎn 。yì fāng zhī lè ，zhī lìng rén bēi ，zēng dāo dá ěr 。
jiē hū zǐ qīng ，rén zhī xiàng zhī ，guì xiàng zhī xīn ，qián shū cāng zú ，wèi jìn suǒ huái ，gù fù luè ér yán zhī 。
xī xiān dì shòu líng bù zú wǔ qiān ，chū zhēng jué yù 。wǔ jiāng shī dào ，líng dú yù zhàn ，ér guǒ wàn lǐ zhī liáng ，shuài tú bù zhī shī ；chū tiān hàn zhī wài ，rù qiáng hú zhī yù ；yǐ wǔ qiān zhī zhòng ，duì shí wàn zhī jun1 ；cè pí fá zhī bīng ，dāng xīn jī zhī mǎ 。rán yóu zhǎn jiāng qiān qí ，zhuī bēn zhú běi ，miè jì sǎo chén ，zhǎn qí xiāo shuài ，shǐ sān jun1 zhī shì ，shì sǐ rú guī 。líng yě bú cái ，xī dāng dà rèn ，yì wèi cǐ shí ，gōng nán kān yǐ 。xiōng nú jì bài ，jǔ guó xìng shī 。gèng liàn jīng bīng ，qiáng yú shí wàn 。dān yú lín zhèn ，qīn zì hé wéi 。kè zhǔ zhī xíng ，jì bú xiàng rú ；bù mǎ zhī shì ，yòu shèn xuán jué 。pí bīng zài zhàn ，yī yǐ dāng qiān ，rán yóu fú chéng chuàng tòng ，jué mìng zhēng shǒu 。sǐ shāng jī yě ，yú bú mǎn bǎi ，ér jiē fú bìng ，bú rèn gàn gē ，rán líng zhèn bì yī hū ，chuàng bìng jiē qǐ ，jǔ rèn zhǐ lǔ ，hú mǎ bēn zǒu 。bīng jìn shǐ qióng ，rén wú chǐ tiě ，yóu fù tú shǒu fèn hū ，zhēng wéi xiān dēng 。dāng cǐ shí yě ，tiān dì wéi líng zhèn nù ，zhàn shì wéi líng yǐn xuè 。dān yú wèi líng bú kě fù dé ，biàn yù yǐn hái ，ér zéi chén jiāo zhī ，suí shǐ fù zhàn ，gù líng bú miǎn ěr 。
xī gāo huáng dì yǐ sān shí wàn zhòng ，kùn yú píng chéng 。dāng cǐ zhī shí ，měng jiāng rú yún ，móu chén rú yǔ ，rán yóu qī rì bú shí ，jǐn nǎi dé miǎn 。kuàng dāng líng zhě ，qǐ yì wéi lì zāi ？ér zhí shì zhě yún yún ，gǒu yuàn líng yǐ bú sǐ 。rán líng bú sǐ ，zuì yě ；zǐ qīng shì líng ，qǐ tōu shēng zhī shì ér xī sǐ zhī rén zāi ？níng yǒu bèi jun1 qīn ，juān qī zǐ ér fǎn wéi lì zhě hū ？rán líng bú sǐ ，yǒu suǒ wéi yě ，gù yù rú qián shū zhī yán ，bào ēn yú guó zhǔ ěr ，chéng yǐ xū sǐ bú rú lì jiē ，miè míng bú rú bào dé yě 。xī fàn lí bú xùn huì jī zhī chǐ ，cáo mèi bú sǐ sān bài zhī rǔ ，zú fù gōu jiàn zhī chóu ，bào lǔ guó zhī xiū ，qū qū zhī xīn ，qiè mù cǐ ěr 。hé tú zhì wèi lì ér yuàn yǐ chéng ，jì wèi cóng ér gǔ ròu shòu xíng ，cǐ líng suǒ yǐ yǎng tiān zhuī xīn ér qì xuè yě 。
zú xià yòu yún ：“hàn yǔ gōng chén bú báo 。”zǐ wéi hàn chén ，ān dé bú yún ěr hū ？xī xiāo fán qiú zhí ，hán péng jù hǎi ，cháo cuò shòu lù ，zhōu wèi jiàn gū 。qí yú zuǒ mìng lì gōng zhī shì ，jiǎ yì yà fū zhī tú ，jiē xìn mìng shì zhī cái ，bào jiāng xiàng zhī jù ，ér shòu xiǎo rén zhī chán ，bìng shòu huò bài zhī rǔ ，zú shǐ huái cái shòu bàng ，néng bú dé zhǎn 。bǐ èr zǐ zhī xiá jǔ ，shuí bú wéi zhī tòng xīn zāi ？líng xiān jiāng jun1 ，gōng luè gài tiān dì ，yì yǒng guàn sān jun1 ，tú shī guì chén zhī yì ，jǐng shēn jué yù zhī biǎo 。cǐ gōng chén yì shì suǒ yǐ fù jǐ ér zhǎng tàn zhě yě 。hé wèi bú báo zāi ？qiě zú xià xī yǐ dān chē zhī shǐ ，shì wàn chéng zhī lǔ 。zāo shí bú yù ，zhì yú fú jiàn bú gù ；liú lí xīn kǔ ，jǐ sǐ shuò běi zhī yě 。dīng nián fèng shǐ ，hào shǒu ér guī ；lǎo mǔ zhōng táng ，shēng qī qù wéi 。cǐ tiān xià suǒ xī wén ，gǔ jīn suǒ wèi yǒu yě 。mán mò zhī rén ，shàng yóu jiā zǐ zhī jiē ，kuàng wéi tiān xià zhī zhǔ hū ？líng wèi zú xià dāng xiǎng máo tǔ zhī jiàn ，shòu qiān chéng zhī shǎng 。wén zǐ zhī guī ，cì bú guò èr bǎi wàn ，wèi bú guò diǎn shǔ guó ，wú chǐ tǔ zhī fēng ，jiā zǐ zhī qín 。ér fáng gōng hài néng zhī chén ，jìn wéi wàn hù hóu ；qīn qī tān nìng zhī lèi ，xī wéi láng miào zǎi 。zǐ shàng rú cǐ ，líng fù hé wàng zāi ？qiě hàn hòu zhū líng yǐ bú sǐ ，báo shǎng zǐ yǐ shǒu jiē ，yù shǐ yuǎn tīng zhī chén wàng fēng chí mìng ，cǐ shí nán yǐ ，suǒ yǐ měi gù ér bú huǐ zhě yě 。líng suī gū ēn ，hàn yì fù dé 。xī rén yǒu yán ：“suī zhōng bú liè ，shì sǐ rú guī 。”líng chéng néng ān ，ér zhǔ qǐ fù néng juàn juàn hū ？nán ér shēng yǐ bú chéng míng ，sǐ zé zàng mán yí zhōng ，shuí fù néng qū shēn jī sǎng ，hái xiàng běi què ，shǐ dāo bǐ zhī lì nòng qí wén mò xié ？yuàn zú xià wù fù wàng líng 。
jiē hū zǐ qīng ，fū fù hé yán ？xiàng qù wàn lǐ ，rén jué lù shū 。shēng wéi bié shì zhī rén ，sǐ wéi yì yù zhī guǐ 。zhǎng yǔ zú xià shēng sǐ cí yǐ 。xìng xiè gù rén ，miǎn shì shèng jun1 。zú xià yìn zǐ wú yàng ，wù yǐ wéi niàn 。nǔ lì zì ài ，shí yīn běi fēng ，fù huì dé yīn 。lǐ líng dùn shǒu 。

臣闻物有同类而殊能者，故力称乌获，捷言庆忌，勇期贲、育。臣之愚，窃以为人诚有之，兽亦宜然。今陛下好陵阻险，射猛兽，卒然遇逸材之兽，骇不存之地，犯属车之清尘，舆不及还辕，人不暇施巧，虽有乌获、逢蒙之技不能用，枯木朽枝尽为难矣。是胡越起于毂下，而羌夷接轸也，岂不殆哉！虽万全而无患，然本非天子之所宜近也。
且夫清道而后行，中路而驰，犹时有衔橛之变。况乎涉丰草，骋丘虚，前有利兽之乐，而内无存变之意，其为害也不难矣。夫轻万乘之重不以为安，乐出万有一危之途以为娱，臣窃为陛下不取。
盖明者远见于未萌，而知者避危于无形，祸固多藏于隐微而发于人之所忽者也。故鄙谚曰：“家累千金，坐不垂堂。”此言虽小，可以喻大。臣愿陛下留意幸察。

chén wén wù yǒu tóng lèi ér shū néng zhě ，gù lì chēng wū huò ，jié yán qìng jì ，yǒng qī bēn 、yù 。chén zhī yú ，qiè yǐ wéi rén chéng yǒu zhī ，shòu yì yí rán 。jīn bì xià hǎo líng zǔ xiǎn ，shè měng shòu ，zú rán yù yì cái zhī shòu ，hài bú cún zhī dì ，fàn shǔ chē zhī qīng chén ，yú bú jí hái yuán ，rén bú xiá shī qiǎo ，suī yǒu wū huò 、féng méng zhī jì bú néng yòng ，kū mù xiǔ zhī jìn wéi nán yǐ 。shì hú yuè qǐ yú gū xià ，ér qiāng yí jiē zhěn yě ，qǐ bú dài zāi ！suī wàn quán ér wú huàn ，rán běn fēi tiān zǐ zhī suǒ yí jìn yě 。
qiě fū qīng dào ér hòu háng ，zhōng lù ér chí ，yóu shí yǒu xián jué zhī biàn 。kuàng hū shè fēng cǎo ，chěng qiū xū ，qián yǒu lì shòu zhī lè ，ér nèi wú cún biàn zhī yì ，qí wéi hài yě bú nán yǐ 。fū qīng wàn chéng zhī zhòng bú yǐ wéi ān ，lè chū wàn yǒu yī wēi zhī tú yǐ wéi yú ，chén qiè wéi bì xià bú qǔ 。
gài míng zhě yuǎn jiàn yú wèi méng ，ér zhī zhě bì wēi yú wú xíng ，huò gù duō cáng yú yǐn wēi ér fā yú rén zhī suǒ hū zhě yě 。gù bǐ yàn yuē ：“jiā lèi qiān jīn ，zuò bú chuí táng 。”cǐ yán suī xiǎo ，kě yǐ yù dà 。chén yuàn bì xià liú yì xìng chá 。

　　臣闻忠无不报，信不见疑，臣常以为然，徒虚语耳。昔荆轲慕燕丹之义，白虹贯日，太子畏之；卫先生为秦画长平之事，太白食昴，昭王疑之。夫精变天地而信不谕两主，岂不哀哉！今臣尽忠竭诚，毕议愿知，左右不明，卒从吏讯，为世所疑。是使荆轲、卫先生复起，而燕、秦不寤也。愿大王孰察之。
昔玉人献宝，楚王诛之；李斯竭忠，胡亥极刑。是以箕子阳狂，接舆避世，恐遭此患也。愿大王察玉人、李斯之意，而后楚王、胡亥之听，毋使臣为箕子、接舆所笑。臣闻比干剖心，子胥鸱夷，臣始不信，乃今知之。愿大王孰察，少加怜焉。
语曰：“有白头如新，倾盖如故。”何则？知与不知也。故樊於期逃秦之燕，借荆轲首以奉丹事；王奢去齐之魏，临城自刭以却齐而存魏。夫王奢、樊於期非新于齐、秦而故于燕、魏也，所以去二国、死两君者，行合于志，慕义无穷也。是以苏秦不信于天下，为燕尾生；白圭战亡六城，为魏取中山。何则？诚有以相知也。苏秦相燕，人恶之燕王，燕王按剑而怒，食以駃騠；白圭显于中山，人恶之于魏文侯，文侯赐以夜光之璧。何则？两主二臣，剖心析肝相信，岂移于浮辞哉！
故女无美恶，入宫见妒；士无贤不肖，入朝见嫉。昔司马喜膑脚于宋，卒相中山；范雎拉胁折齿于魏，卒为应侯。此二人者，皆信必然之画，捐朋党之私，挟孤独之交，故不能自免于嫉妒之人也。是以申徒狄蹈雍之河，徐衍负石入海，不容于世，义不苟取比周于朝以移主上之心。故百里奚乞食于道路，缪公委之以政；甯戚饭牛车下，桓公任之以国。此二人者，岂素宦于朝，借誉于左右，然后二主用之哉？感于心，合于行，坚如胶漆，昆弟不能离，岂惑于众口哉？故偏听生奸，独任成乱。昔鲁听季孙之说逐孔子，宋任子冉之计囚墨翟。夫以孔、墨之辩，不能自免于谗谀，而二国以危。何则？众口铄金，积毁销骨也。秦用戎人由余而伯中国，齐用越人子臧而强威、宣。此二国岂系于俗，牵于世，系奇偏之浮辞哉？公听并观，垂明当世。故意合则胡越为兄弟，由余，子臧是矣；不合则骨肉为仇敌，朱、象、管、蔡是矣。今人主诚能用齐、秦之明，后宋、鲁之听，则五伯不足侔，而三王易为也。
是以圣王觉寤，捐子之之心，而不说田常之贤，封比干之后，修孕妇之墓，故功业覆于天下。何则？欲善亡厌也。夫晋文亲其雠，强伯诸侯；齐桓用其仇，而一匡天下。何则？慈仁殷勤，诚加于心，不可以虚辞借也。
至夫秦用商鞅之法，东弱韩、魏，立强天下，卒车裂之。越用大夫种之谋，禽劲吴而伯中国，遂诛其身。是以孙叔敖三去相而不悔，於陵子仲辞三公为人灌园。今人主诚能去骄傲之心，怀可报之意，披心腹，见情素，堕肝胆，施德厚，终与之穷达，无爱于士，则桀之犬可使呔尧，跖之客可使刺由，何况因万乘之权，假圣王之资乎！然则荆轲湛七族，要离燔妻子()，岂足为大王道哉！
臣闻明月之珠，夜光之璧，以闇投人于道，众莫不按剑相眄者。何则？无因而至前也。蟠木根柢，轮囷离奇，而为万乘器者，以左右先为之容也。故无因而至前，虽出随珠和璧，祗怨结而不见德；有人先游，则枯木朽株，树功而不忘。今夫天下布衣穷居之士，身在贫羸，虽蒙尧、舜之术，挟伊、管之辩，怀龙逢、比干之意，而素无根柢之容，虽竭精神，欲开忠于当世之君，则人主必袭按剑相眄之迹矣。是使布衣之士不得为枯木朽株之资也。
是以圣王制世御俗，独化于陶钧之上，而不牵乎卑辞之语，不夺乎众多之口。故秦皇帝任中庶子蒙嘉之言，以信荆轲，而匕首窃发；周文王猎泾渭，载吕尚归，以王天下。秦信左右而亡，周用乌集而王。何则？以其能越挛拘之语，驰域外之议，独观乎昭旷之道也。
今人主沈谄谀之辞，牵帷廧之制，使不羁之士与牛骥同皁，此鲍焦所以愤于世也。
臣闻盛饰入朝者不以私污义，底厉名号者不以利伤行。故里名胜母，曾子不入；邑号朝歌，墨子回车。今欲使天下寥廓之士笼于威重之权，胁于位势之贵，回面污行，以事谄谀之人，而求亲近于左右，则士有伏死堀穴岩薮之中耳，安有尽忠信而趋阙下者哉！

　　chén wén zhōng wú bú bào ，xìn bú jiàn yí ，chén cháng yǐ wéi rán ，tú xū yǔ ěr 。xī jīng kē mù yàn dān zhī yì ，bái hóng guàn rì ，tài zǐ wèi zhī ；wèi xiān shēng wéi qín huà zhǎng píng zhī shì ，tài bái shí mǎo ，zhāo wáng yí zhī 。fū jīng biàn tiān dì ér xìn bú yù liǎng zhǔ ，qǐ bú āi zāi ！jīn chén jìn zhōng jié chéng ，bì yì yuàn zhī ，zuǒ yòu bú míng ，zú cóng lì xùn ，wéi shì suǒ yí 。shì shǐ jīng kē 、wèi xiān shēng fù qǐ ，ér yàn 、qín bú wù yě 。yuàn dà wáng shú chá zhī 。
xī yù rén xiàn bǎo ，chǔ wáng zhū zhī ；lǐ sī jié zhōng ，hú hài jí xíng 。shì yǐ jī zǐ yáng kuáng ，jiē yú bì shì ，kǒng zāo cǐ huàn yě 。yuàn dà wáng chá yù rén 、lǐ sī zhī yì ，ér hòu chǔ wáng 、hú hài zhī tīng ，wú shǐ chén wéi jī zǐ 、jiē yú suǒ xiào 。chén wén bǐ gàn pōu xīn ，zǐ xū chī yí ，chén shǐ bú xìn ，nǎi jīn zhī zhī 。yuàn dà wáng shú chá ，shǎo jiā lián yān 。
yǔ yuē ：“yǒu bái tóu rú xīn ，qīng gài rú gù 。”hé zé ？zhī yǔ bú zhī yě 。gù fán yú qī táo qín zhī yàn ，jiè jīng kē shǒu yǐ fèng dān shì ；wáng shē qù qí zhī wèi ，lín chéng zì jǐng yǐ què qí ér cún wèi 。fū wáng shē 、fán yú qī fēi xīn yú qí 、qín ér gù yú yàn 、wèi yě ，suǒ yǐ qù èr guó 、sǐ liǎng jun1 zhě ，háng hé yú zhì ，mù yì wú qióng yě 。shì yǐ sū qín bú xìn yú tiān xià ，wéi yàn wěi shēng ；bái guī zhàn wáng liù chéng ，wéi wèi qǔ zhōng shān 。hé zé ？chéng yǒu yǐ xiàng zhī yě 。sū qín xiàng yàn ，rén è zhī yàn wáng ，yàn wáng àn jiàn ér nù ，shí yǐ kuài tí ；bái guī xiǎn yú zhōng shān ，rén è zhī yú wèi wén hóu ，wén hóu cì yǐ yè guāng zhī bì 。hé zé ？liǎng zhǔ èr chén ，pōu xīn xī gān xiàng xìn ，qǐ yí yú fú cí zāi ！
gù nǚ wú měi è ，rù gōng jiàn dù ；shì wú xián bú xiāo ，rù cháo jiàn jí 。xī sī mǎ xǐ bìn jiǎo yú sòng ，zú xiàng zhōng shān ；fàn jū lā xié shé chǐ yú wèi ，zú wéi yīng hóu 。cǐ èr rén zhě ，jiē xìn bì rán zhī huà ，juān péng dǎng zhī sī ，jiā gū dú zhī jiāo ，gù bú néng zì miǎn yú jí dù zhī rén yě 。shì yǐ shēn tú dí dǎo yōng zhī hé ，xú yǎn fù shí rù hǎi ，bú róng yú shì ，yì bú gǒu qǔ bǐ zhōu yú cháo yǐ yí zhǔ shàng zhī xīn 。gù bǎi lǐ xī qǐ shí yú dào lù ，miù gōng wěi zhī yǐ zhèng ；níng qī fàn niú chē xià ，huán gōng rèn zhī yǐ guó 。cǐ èr rén zhě ，qǐ sù huàn yú cháo ，jiè yù yú zuǒ yòu ，rán hòu èr zhǔ yòng zhī zāi ？gǎn yú xīn ，hé yú háng ，jiān rú jiāo qī ，kūn dì bú néng lí ，qǐ huò yú zhòng kǒu zāi ？gù piān tīng shēng jiān ，dú rèn chéng luàn 。xī lǔ tīng jì sūn zhī shuō zhú kǒng zǐ ，sòng rèn zǐ rǎn zhī jì qiú mò zhái 。fū yǐ kǒng 、mò zhī biàn ，bú néng zì miǎn yú chán yú ，ér èr guó yǐ wēi 。hé zé ？zhòng kǒu shuò jīn ，jī huǐ xiāo gǔ yě 。qín yòng róng rén yóu yú ér bó zhōng guó ，qí yòng yuè rén zǐ zāng ér qiáng wēi 、xuān 。cǐ èr guó qǐ xì yú sú ，qiān yú shì ，xì qí piān zhī fú cí zāi ？gōng tīng bìng guān ，chuí míng dāng shì 。gù yì hé zé hú yuè wéi xiōng dì ，yóu yú ，zǐ zāng shì yǐ ；bú hé zé gǔ ròu wéi chóu dí ，zhū 、xiàng 、guǎn 、cài shì yǐ 。jīn rén zhǔ chéng néng yòng qí 、qín zhī míng ，hòu sòng 、lǔ zhī tīng ，zé wǔ bó bú zú móu ，ér sān wáng yì wéi yě 。
shì yǐ shèng wáng jiào wù ，juān zǐ zhī zhī xīn ，ér bú shuō tián cháng zhī xián ，fēng bǐ gàn zhī hòu ，xiū yùn fù zhī mù ，gù gōng yè fù yú tiān xià 。hé zé ？yù shàn wáng yàn yě 。fū jìn wén qīn qí chóu ，qiáng bó zhū hóu ；qí huán yòng qí chóu ，ér yī kuāng tiān xià 。hé zé ？cí rén yīn qín ，chéng jiā yú xīn ，bú kě yǐ xū cí jiè yě 。
zhì fū qín yòng shāng yāng zhī fǎ ，dōng ruò hán 、wèi ，lì qiáng tiān xià ，zú chē liè zhī 。yuè yòng dà fū zhǒng zhī móu ，qín jìn wú ér bó zhōng guó ，suí zhū qí shēn 。shì yǐ sūn shū áo sān qù xiàng ér bú huǐ ，yú líng zǐ zhòng cí sān gōng wéi rén guàn yuán 。jīn rén zhǔ chéng néng qù jiāo ào zhī xīn ，huái kě bào zhī yì ，pī xīn fù ，jiàn qíng sù ，duò gān dǎn ，shī dé hòu ，zhōng yǔ zhī qióng dá ，wú ài yú shì ，zé jié zhī quǎn kě shǐ tǎi yáo ，zhí zhī kè kě shǐ cì yóu ，hé kuàng yīn wàn chéng zhī quán ，jiǎ shèng wáng zhī zī hū ！rán zé jīng kē zhàn qī zú ，yào lí fán qī zǐ ()，qǐ zú wéi dà wáng dào zāi ！
chén wén míng yuè zhī zhū ，yè guāng zhī bì ，yǐ ān tóu rén yú dào ，zhòng mò bú àn jiàn xiàng miǎn zhě 。hé zé ？wú yīn ér zhì qián yě 。pán mù gēn dǐ ，lún qūn lí qí ，ér wéi wàn chéng qì zhě ，yǐ zuǒ yòu xiān wéi zhī róng yě 。gù wú yīn ér zhì qián ，suī chū suí zhū hé bì ，zhī yuàn jié ér bú jiàn dé ；yǒu rén xiān yóu ，zé kū mù xiǔ zhū ，shù gōng ér bú wàng 。jīn fū tiān xià bù yī qióng jū zhī shì ，shēn zài pín léi ，suī méng yáo 、shùn zhī shù ，jiā yī 、guǎn zhī biàn ，huái lóng féng 、bǐ gàn zhī yì ，ér sù wú gēn dǐ zhī róng ，suī jié jīng shén ，yù kāi zhōng yú dāng shì zhī jun1 ，zé rén zhǔ bì xí àn jiàn xiàng miǎn zhī jì yǐ 。shì shǐ bù yī zhī shì bú dé wéi kū mù xiǔ zhū zhī zī yě 。
shì yǐ shèng wáng zhì shì yù sú ，dú huà yú táo jun1 zhī shàng ，ér bú qiān hū bēi cí zhī yǔ ，bú duó hū zhòng duō zhī kǒu 。gù qín huáng dì rèn zhōng shù zǐ méng jiā zhī yán ，yǐ xìn jīng kē ，ér bǐ shǒu qiè fā ；zhōu wén wáng liè jīng wèi ，zǎi lǚ shàng guī ，yǐ wáng tiān xià 。qín xìn zuǒ yòu ér wáng ，zhōu yòng wū jí ér wáng 。hé zé ？yǐ qí néng yuè luán jū zhī yǔ ，chí yù wài zhī yì ，dú guān hū zhāo kuàng zhī dào yě 。
jīn rén zhǔ shěn chǎn yú zhī cí ，qiān wéi qiáng zhī zhì ，shǐ bú jī zhī shì yǔ niú jì tóng zào ，cǐ bào jiāo suǒ yǐ fèn yú shì yě 。
chén wén shèng shì rù cháo zhě bú yǐ sī wū yì ，dǐ lì míng hào zhě bú yǐ lì shāng háng 。gù lǐ míng shèng mǔ ，céng zǐ bú rù ；yì hào cháo gē ，mò zǐ huí chē 。jīn yù shǐ tiān xià liáo kuò zhī shì lóng yú wēi zhòng zhī quán ，xié yú wèi shì zhī guì ，huí miàn wū háng ，yǐ shì chǎn yú zhī rén ，ér qiú qīn jìn yú zuǒ yòu ，zé shì yǒu fú sǐ kū xué yán sǒu zhī zhōng ěr ，ān yǒu jìn zhōng xìn ér qū què xià zhě zāi ！

　　臣闻：求木之长者，必固其根本；欲流之远者，必浚其泉源；思国之安者，必积其德义。源不深而望流之远，根不固而求木之长，德不厚而思国之安，臣虽下愚，知其不可，而况于明哲乎？人君当神器之重，居域中之大，将崇极天之峻，永保无疆之休。不念居安思危，戒奢以俭，德不处其厚，情不胜其欲，斯亦伐根以求木茂，塞源而欲流长也。
凡百元首，承天景命，莫不殷忧而道著，功成而德衰，有善始者实繁，能克终者盖寡。岂其取之易守之难乎？昔取之而有余，今守之而不足，何也？夫在殷忧必竭诚以待下，既得志则纵情以傲物；竭诚则吴、越为一体，傲物则骨肉为行路。虽董之以严刑，震之以威怒，终苟免而不怀仁，貌恭而不心服。怨不在大，可畏惟人；载舟覆舟，所宜深慎。奔车朽索，其可忽乎？
君人者，诚能见可欲，则思知足以自戒；将有作，则思知止以安人；念高危，则思谦冲而自牧；惧满溢，则思江海下百川；乐盘游，则思三驱以为度；忧懈怠，则思慎始而敬终；虑壅蔽，则思虚心以纳下；惧谗邪，则思正身以黜恶；恩所加，则思无因喜以谬赏；罚所及，则思无以怒而滥刑。总此十思，宏兹九德，简能而任之，择善而从之，则智者尽其谋，勇者竭其力，仁者播其惠，信者效其忠；文武争驰，君臣无事，可以尽豫游之乐，可以养松乔之寿，鸣琴垂拱，不言而化。何必劳神苦思，代下司职，役聪明之耳目，亏无为之大道哉？

　　chén wén ：qiú mù zhī zhǎng zhě ，bì gù qí gēn běn ；yù liú zhī yuǎn zhě ，bì xùn qí quán yuán ；sī guó zhī ān zhě ，bì jī qí dé yì 。yuán bú shēn ér wàng liú zhī yuǎn ，gēn bú gù ér qiú mù zhī zhǎng ，dé bú hòu ér sī guó zhī ān ，chén suī xià yú ，zhī qí bú kě ，ér kuàng yú míng zhé hū ？rén jun1 dāng shén qì zhī zhòng ，jū yù zhōng zhī dà ，jiāng chóng jí tiān zhī jun4 ，yǒng bǎo wú jiāng zhī xiū 。bú niàn jū ān sī wēi ，jiè shē yǐ jiǎn ，dé bú chù qí hòu ，qíng bú shèng qí yù ，sī yì fá gēn yǐ qiú mù mào ，sāi yuán ér yù liú zhǎng yě 。
fán bǎi yuán shǒu ，chéng tiān jǐng mìng ，mò bú yīn yōu ér dào zhe ，gōng chéng ér dé shuāi ，yǒu shàn shǐ zhě shí fán ，néng kè zhōng zhě gài guǎ 。qǐ qí qǔ zhī yì shǒu zhī nán hū ？xī qǔ zhī ér yǒu yú ，jīn shǒu zhī ér bú zú ，hé yě ？fū zài yīn yōu bì jié chéng yǐ dài xià ，jì dé zhì zé zòng qíng yǐ ào wù ；jié chéng zé wú 、yuè wéi yī tǐ ，ào wù zé gǔ ròu wéi háng lù 。suī dǒng zhī yǐ yán xíng ，zhèn zhī yǐ wēi nù ，zhōng gǒu miǎn ér bú huái rén ，mào gōng ér bú xīn fú 。yuàn bú zài dà ，kě wèi wéi rén ；zǎi zhōu fù zhōu ，suǒ yí shēn shèn 。bēn chē xiǔ suǒ ，qí kě hū hū ？
jun1 rén zhě ，chéng néng jiàn kě yù ，zé sī zhī zú yǐ zì jiè ；jiāng yǒu zuò ，zé sī zhī zhǐ yǐ ān rén ；niàn gāo wēi ，zé sī qiān chōng ér zì mù ；jù mǎn yì ，zé sī jiāng hǎi xià bǎi chuān ；lè pán yóu ，zé sī sān qū yǐ wéi dù ；yōu xiè dài ，zé sī shèn shǐ ér jìng zhōng ；lǜ yōng bì ，zé sī xū xīn yǐ nà xià ；jù chán xié ，zé sī zhèng shēn yǐ chù è ；ēn suǒ jiā ，zé sī wú yīn xǐ yǐ miù shǎng ；fá suǒ jí ，zé sī wú yǐ nù ér làn xíng 。zǒng cǐ shí sī ，hóng zī jiǔ dé ，jiǎn néng ér rèn zhī ，zé shàn ér cóng zhī ，zé zhì zhě jìn qí móu ，yǒng zhě jié qí lì ，rén zhě bō qí huì ，xìn zhě xiào qí zhōng ；wén wǔ zhēng chí ，jun1 chén wú shì ，kě yǐ jìn yù yóu zhī lè ，kě yǐ yǎng sōng qiáo zhī shòu ，míng qín chuí gǒng ，bú yán ér huà 。hé bì láo shén kǔ sī ，dài xià sī zhí ，yì cōng míng zhī ěr mù ，kuī wú wéi zhī dà dào zāi ？

　　间者数年比不登，又有水旱疾疫之灾，朕甚忧之。愚而不明，未达其咎。意者朕之政有所失、而行有过与？乃天道有不顺、地利或不得、人事多失和、鬼神废不享与？何以致此？将百官之奉养或费、无用之事或多与？何其民食之寡乏也？
夫度田非益寡，而计民未加益，以口量地，其于古犹有余，而食之甚不足者，其咎安在？无乃百姓之从事于末、以害农者蕃、为酒醪以靡谷者多、六畜之食焉者众与？细大之义，吾未能得其中。其与丞相、列侯、吏二千石、博土议之，有可以佐百姓者，率意远思，无有所隐。

　　jiān zhě shù nián bǐ bú dēng ，yòu yǒu shuǐ hàn jí yì zhī zāi ，zhèn shèn yōu zhī 。yú ér bú míng ，wèi dá qí jiù 。yì zhě zhèn zhī zhèng yǒu suǒ shī 、ér háng yǒu guò yǔ ？nǎi tiān dào yǒu bú shùn 、dì lì huò bú dé 、rén shì duō shī hé 、guǐ shén fèi bú xiǎng yǔ ？hé yǐ zhì cǐ ？jiāng bǎi guān zhī fèng yǎng huò fèi 、wú yòng zhī shì huò duō yǔ ？hé qí mín shí zhī guǎ fá yě ？
fū dù tián fēi yì guǎ ，ér jì mín wèi jiā yì ，yǐ kǒu liàng dì ，qí yú gǔ yóu yǒu yú ，ér shí zhī shèn bú zú zhě ，qí jiù ān zài ？wú nǎi bǎi xìng zhī cóng shì yú mò 、yǐ hài nóng zhě fān 、wéi jiǔ láo yǐ mí gǔ zhě duō 、liù chù zhī shí yān zhě zhòng yǔ ？xì dà zhī yì ，wú wèi néng dé qí zhōng 。qí yǔ chéng xiàng 、liè hóu 、lì èr qiān shí 、bó tǔ yì zhī ，yǒu kě yǐ zuǒ bǎi xìng zhě ，lǜ yì yuǎn sī ，wú yǒu suǒ yǐn 。

　　钟山之英，草堂之灵，驰烟驿路，勒移山庭：
夫以耿介拔俗之标，萧洒出尘之想，度白雪以方洁，干青云而直上，吾方知之矣。
若其亭亭物表，皎皎霞外，芥千金而不眄，屣万乘其如脱，闻凤吹于洛浦，值薪歌于延濑，固亦有焉。
岂期终始参差，苍黄翻覆，泪翟子之悲，恸朱公之哭。乍回迹以心染，或先贞而后黩，何其谬哉！呜呼，尚生不存，仲氏既往，山阿寂寥，千载谁赏！
世有周子，隽俗之士，既文既博，亦玄亦史。然而学遁东鲁，习隐南郭，偶吹草堂，滥巾北岳。诱我松桂，欺我云壑。虽假容于江皋，乃缨情于好爵。
其始至也，将欲排巢父，拉许由，傲百氏，蔑王侯。风情张日，霜气横秋。或叹幽人长往，或怨王孙不游。谈空空于释部，覈玄玄于道流，务光何足比，涓子不能俦。
及其鸣驺入谷，鹤书赴陇，形驰魄散，志变神动。尔乃眉轩席次，袂耸筵上，焚芰制而裂荷衣，抗尘容而走俗状。风云凄其带愤，石泉咽而下怆，望林峦而有失，顾草木而如丧。
至其钮金章，绾墨绶，跨属城之雄，冠百里之首。张英风于海甸，驰妙誉于浙右。道帙长摈，法筵久埋。敲扑喧嚣犯其虑，牒诉倥偬装其怀。琴歌既断，酒赋无续，常绸缪于结课，每纷纶于折狱，笼张赵于往图，架卓鲁于前箓，希踪三辅豪，驰声九州牧。
使我高霞孤映，明月独举，青松落阴，白云谁侣？磵户摧绝无与归，石径荒凉徒延伫。至于还飙入幕，写雾出楹，蕙帐空兮夜鹤怨，山人去兮晓猨惊。昔闻投簪逸海岸，今见解兰缚尘缨。于是南岳献嘲，北陇腾笑，列壑争讥，攒峰竦诮。慨游子之我欺，悲无人以赴吊。
故其林惭无尽，涧愧不歇，秋桂遣风，春萝罢月。骋西山之逸议，驰东皋之素谒。
今又促装下邑，浪栧上京，虽情殷于魏阙，或假步于山扃。岂可使芳杜厚颜，薜荔蒙耻，碧岭再辱，丹崖重滓，尘游躅于蕙路，污渌池以洗耳。宜扃岫幌，掩云关，敛轻雾，藏鸣湍。截来辕于谷口，杜妄辔于郊端。于是丛条瞋胆，叠颖怒魄。或飞柯以折轮，乍低枝而扫迹。请回俗士驾，为君谢逋客。

　　zhōng shān zhī yīng ，cǎo táng zhī líng ，chí yān yì lù ，lè yí shān tíng ：
fū yǐ gěng jiè bá sú zhī biāo ，xiāo sǎ chū chén zhī xiǎng ，dù bái xuě yǐ fāng jié ，gàn qīng yún ér zhí shàng ，wú fāng zhī zhī yǐ 。
ruò qí tíng tíng wù biǎo ，jiǎo jiǎo xiá wài ，jiè qiān jīn ér bú miǎn ，xǐ wàn chéng qí rú tuō ，wén fèng chuī yú luò pǔ ，zhí xīn gē yú yán lài ，gù yì yǒu yān 。
qǐ qī zhōng shǐ cān chà ，cāng huáng fān fù ，lèi zhái zǐ zhī bēi ，tòng zhū gōng zhī kū 。zhà huí jì yǐ xīn rǎn ，huò xiān zhēn ér hòu dú ，hé qí miù zāi ！wū hū ，shàng shēng bú cún ，zhòng shì jì wǎng ，shān ā jì liáo ，qiān zǎi shuí shǎng ！
shì yǒu zhōu zǐ ，jun4 sú zhī shì ，jì wén jì bó ，yì xuán yì shǐ 。rán ér xué dùn dōng lǔ ，xí yǐn nán guō ，ǒu chuī cǎo táng ，làn jīn běi yuè 。yòu wǒ sōng guì ，qī wǒ yún hè 。suī jiǎ róng yú jiāng gāo ，nǎi yīng qíng yú hǎo jué 。
qí shǐ zhì yě ，jiāng yù pái cháo fù ，lā xǔ yóu ，ào bǎi shì ，miè wáng hóu 。fēng qíng zhāng rì ，shuāng qì héng qiū 。huò tàn yōu rén zhǎng wǎng ，huò yuàn wáng sūn bú yóu 。tán kōng kōng yú shì bù ，hé xuán xuán yú dào liú ，wù guāng hé zú bǐ ，juān zǐ bú néng chóu 。
jí qí míng zōu rù gǔ ，hè shū fù lǒng ，xíng chí pò sàn ，zhì biàn shén dòng 。ěr nǎi méi xuān xí cì ，mèi sǒng yàn shàng ，fén jì zhì ér liè hé yī ，kàng chén róng ér zǒu sú zhuàng 。fēng yún qī qí dài fèn ，shí quán yān ér xià chuàng ，wàng lín luán ér yǒu shī ，gù cǎo mù ér rú sàng 。
zhì qí niǔ jīn zhāng ，wǎn mò shòu ，kuà shǔ chéng zhī xióng ，guàn bǎi lǐ zhī shǒu 。zhāng yīng fēng yú hǎi diàn ，chí miào yù yú zhè yòu 。dào zhì zhǎng bìn ，fǎ yàn jiǔ mái 。qiāo pū xuān xiāo fàn qí lǜ ，dié sù kōng zǒng zhuāng qí huái 。qín gē jì duàn ，jiǔ fù wú xù ，cháng chóu miù yú jié kè ，měi fēn lún yú shé yù ，lóng zhāng zhào yú wǎng tú ，jià zhuó lǔ yú qián lù ，xī zōng sān fǔ háo ，chí shēng jiǔ zhōu mù 。
shǐ wǒ gāo xiá gū yìng ，míng yuè dú jǔ ，qīng sōng luò yīn ，bái yún shuí lǚ ？jiàn hù cuī jué wú yǔ guī ，shí jìng huāng liáng tú yán zhù 。zhì yú hái biāo rù mù ，xiě wù chū yíng ，huì zhàng kōng xī yè hè yuàn ，shān rén qù xī xiǎo yuán jīng 。xī wén tóu zān yì hǎi àn ，jīn jiàn jiě lán fù chén yīng 。yú shì nán yuè xiàn cháo ，běi lǒng téng xiào ，liè hè zhēng jī ，zǎn fēng sǒng qiào 。kǎi yóu zǐ zhī wǒ qī ，bēi wú rén yǐ fù diào 。
gù qí lín cán wú jìn ，jiàn kuì bú xiē ，qiū guì qiǎn fēng ，chūn luó bà yuè 。chěng xī shān zhī yì yì ，chí dōng gāo zhī sù yè 。
jīn yòu cù zhuāng xià yì ，làng yì shàng jīng ，suī qíng yīn yú wèi què ，huò jiǎ bù yú shān jiōng 。qǐ kě shǐ fāng dù hòu yán ，bì lì méng chǐ ，bì lǐng zài rǔ ，dān yá zhòng zǐ ，chén yóu zhú yú huì lù ，wū lù chí yǐ xǐ ěr 。yí jiōng xiù huǎng ，yǎn yún guān ，liǎn qīng wù ，cáng míng tuān 。jié lái yuán yú gǔ kǒu ，dù wàng pèi yú jiāo duān 。yú shì cóng tiáo tián dǎn ，dié yǐng nù pò 。huò fēi kē yǐ shé lún ，zhà dī zhī ér sǎo jì 。qǐng huí sú shì jià ，wéi jun1 xiè bū kè 。

　　盖闻王者莫高于周文，伯者莫高于齐桓，皆待贤人而成名。今天下贤者智能，岂特古之人乎？患在人主不交故也，士奚由进？今吾以天之灵，贤士大夫，定有天下，以为一家。欲其长久，世世奉宗庙亡绝也。贤人已与我共平之矣，而不与吾共安利之，可乎？贤士大夫有肯从我游者，吾能尊显之。布告天下，使明知朕意。
御史大夫昌下相国，相国酂侯下诸侯王，御史中执法下郡守，其有意称明德者，必身劝，为之驾，遣诣相国府，署行义年，有而弗言，觉免。年老癃病，勿遣。

　　gài wén wáng zhě mò gāo yú zhōu wén ，bó zhě mò gāo yú qí huán ，jiē dài xián rén ér chéng míng 。jīn tiān xià xián zhě zhì néng ，qǐ tè gǔ zhī rén hū ？huàn zài rén zhǔ bú jiāo gù yě ，shì xī yóu jìn ？jīn wú yǐ tiān zhī líng ，xián shì dà fū ，dìng yǒu tiān xià ，yǐ wéi yī jiā 。yù qí zhǎng jiǔ ，shì shì fèng zōng miào wáng jué yě 。xián rén yǐ yǔ wǒ gòng píng zhī yǐ ，ér bú yǔ wú gòng ān lì zhī ，kě hū ？xián shì dà fū yǒu kěn cóng wǒ yóu zhě ，wú néng zūn xiǎn zhī 。bù gào tiān xià ，shǐ míng zhī zhèn yì 。
yù shǐ dà fū chāng xià xiàng guó ，xiàng guó zàn hóu xià zhū hóu wáng ，yù shǐ zhōng zhí fǎ xià jun4 shǒu ，qí yǒu yì chēng míng dé zhě ，bì shēn quàn ，wéi zhī jià ，qiǎn yì xiàng guó fǔ ，shǔ háng yì nián ，yǒu ér fú yán ，jiào miǎn 。nián lǎo lóng bìng ，wù qiǎn 。

　　圣王在上，而民不冻饥者，非能耕而食之，织而衣之也，为开其资财之道也。故尧、禹有九年之水，汤有七年之旱，而国亡捐瘠者，以畜积多而备先具也。今海内为一，土地人民之众不避汤、禹，加以亡天灾数年之水旱，而畜积未及者，何也？地有遗利，民有余力，生谷之土未尽垦，山泽之利未尽出也，游食之民未尽归农也。
民贫，则奸邪生。贫生于不足，不足生于不农，不农则不地著，不地著则离乡轻家，民如鸟兽。虽有高城深池，严法重刑，犹不能禁也。夫寒之于衣，不待轻暖；饥之于食，不待甘旨；饥寒至身，不顾廉耻。人情一日不再食则饥，终岁不制衣则寒。夫腹饥不得食，肤寒不得衣，虽慈母不能保其子，君安能以有其民哉？明主知其然也，故务民于农桑，薄赋敛，广畜积，以实仓廪，备水旱， 故民可得而有也。
民者，在上所以牧之，趋利如水走下，四方无择也。夫珠玉金银，饥不可食，寒不可衣，然而众贵之者，以上用之故也。其为物轻微易藏，在于把握，可以周海内而无饥寒之患。此令臣轻背其主，而民易去其乡，盗贼有所劝，亡逃者得轻资也。粟米布帛生于地，长于时，聚于力，非可一日成也。数石之重，中人弗胜，不为奸邪所利；一日弗得而饥寒至。是故明君贵五谷而贱金玉。
今农夫五口之家，其服役者不下二人，其能耕者不过百亩，百亩之收不过百石。春耕，夏耘，秋获，冬藏，伐薪樵，治官府，给徭役；春不得避风尘，夏不得避署热，秋不得避阴雨，冬不得避寒冻，四时之间，无日休息。又私自送往迎来，吊死问疾，养孤长幼在其中。勤苦如此，尚复被水旱之灾，急政暴虐，赋敛不时，朝令而暮改。当具有者半贾而卖，无者取倍称之息；于是有卖田宅、鬻子孙以偿债者矣。而商贾大者积贮倍息，小者坐列贩卖，操其奇赢，日游都市，乘上之急，所卖必倍。故其男不耕耘，女不蚕织，衣必文采，食必粱肉；无农夫之苦，有阡陌之得。因其富厚，交通王侯，力过吏势，以利相倾；千里游遨，冠盖相望，乘坚策肥，履丝曳缟。此商人所以兼并农人，农人所以流亡者也。今法律贱商人，商人已富贵矣；尊农夫，农夫已贫贱矣。故俗之所贵，主之所贱也；吏之所卑，法之所尊也。上下相反，好恶乖迕，而欲国富法立，不可得也。
方今之务，莫若使民务农而已矣。欲民务农，在于贵粟；贵粟之道，在于使民以粟为赏罚。今募天下入粟县官，得以拜爵，得以除罪。如此，富人有爵，农民有钱，粟有所渫。夫能入粟以受爵，皆有余者也。取于有余，以供上用，则贫民之赋可损，所谓损有余、补不足，令出而民利者也。顺于民心，所补者三：一曰主用足，二曰民赋少，三曰劝农功。今令民有车骑马一匹者，复卒三人。车骑者，天下武备也，故为复卒。神农之教曰：“有石城十仞，汤池百步，带甲百万，而无粟，弗能守也。”以是观之，粟者，王者大用，政之本务。令民入粟受爵，至五大夫以上，乃复一人耳，此其与骑马之功相去远矣。爵者，上之所擅，出于口而无穷；粟者，民之所种，生于地而不乏。夫得高爵也免罪，人之所甚欲也。使天下人入粟于边，以受爵免罪，不过三岁，塞下之粟必多矣。
陛下幸使天下入粟塞下以拜爵，甚大惠也。窃窃恐塞卒之食不足用大渫天下粟。边食足以支五岁，可令入粟郡县矣；足支一岁以上，可时赦，勿收农民租。如此，德泽加于万民，民俞勤农。时有军役，若遭水旱，民不困乏，天下安宁；岁孰且美，则民大富乐矣。

　　shèng wáng zài shàng ，ér mín bú dòng jī zhě ，fēi néng gēng ér shí zhī ，zhī ér yī zhī yě ，wéi kāi qí zī cái zhī dào yě 。gù yáo 、yǔ yǒu jiǔ nián zhī shuǐ ，tāng yǒu qī nián zhī hàn ，ér guó wáng juān jí zhě ，yǐ chù jī duō ér bèi xiān jù yě 。jīn hǎi nèi wéi yī ，tǔ dì rén mín zhī zhòng bú bì tāng 、yǔ ，jiā yǐ wáng tiān zāi shù nián zhī shuǐ hàn ，ér chù jī wèi jí zhě ，hé yě ？dì yǒu yí lì ，mín yǒu yú lì ，shēng gǔ zhī tǔ wèi jìn kěn ，shān zé zhī lì wèi jìn chū yě ，yóu shí zhī mín wèi jìn guī nóng yě 。
mín pín ，zé jiān xié shēng 。pín shēng yú bú zú ，bú zú shēng yú bú nóng ，bú nóng zé bú dì zhe ，bú dì zhe zé lí xiāng qīng jiā ，mín rú niǎo shòu 。suī yǒu gāo chéng shēn chí ，yán fǎ zhòng xíng ，yóu bú néng jìn yě 。fū hán zhī yú yī ，bú dài qīng nuǎn ；jī zhī yú shí ，bú dài gān zhǐ ；jī hán zhì shēn ，bú gù lián chǐ 。rén qíng yī rì bú zài shí zé jī ，zhōng suì bú zhì yī zé hán 。fū fù jī bú dé shí ，fū hán bú dé yī ，suī cí mǔ bú néng bǎo qí zǐ ，jun1 ān néng yǐ yǒu qí mín zāi ？míng zhǔ zhī qí rán yě ，gù wù mín yú nóng sāng ，báo fù liǎn ，guǎng chù jī ，yǐ shí cāng lǐn ，bèi shuǐ hàn ， gù mín kě dé ér yǒu yě 。
mín zhě ，zài shàng suǒ yǐ mù zhī ，qū lì rú shuǐ zǒu xià ，sì fāng wú zé yě 。fū zhū yù jīn yín ，jī bú kě shí ，hán bú kě yī ，rán ér zhòng guì zhī zhě ，yǐ shàng yòng zhī gù yě 。qí wéi wù qīng wēi yì cáng ，zài yú bǎ wò ，kě yǐ zhōu hǎi nèi ér wú jī hán zhī huàn 。cǐ lìng chén qīng bèi qí zhǔ ，ér mín yì qù qí xiāng ，dào zéi yǒu suǒ quàn ，wáng táo zhě dé qīng zī yě 。sù mǐ bù bó shēng yú dì ，zhǎng yú shí ，jù yú lì ，fēi kě yī rì chéng yě 。shù shí zhī zhòng ，zhōng rén fú shèng ，bú wéi jiān xié suǒ lì ；yī rì fú dé ér jī hán zhì 。shì gù míng jun1 guì wǔ gǔ ér jiàn jīn yù 。
jīn nóng fū wǔ kǒu zhī jiā ，qí fú yì zhě bú xià èr rén ，qí néng gēng zhě bú guò bǎi mǔ ，bǎi mǔ zhī shōu bú guò bǎi shí 。chūn gēng ，xià yún ，qiū huò ，dōng cáng ，fá xīn qiáo ，zhì guān fǔ ，gěi yáo yì ；chūn bú dé bì fēng chén ，xià bú dé bì shǔ rè ，qiū bú dé bì yīn yǔ ，dōng bú dé bì hán dòng ，sì shí zhī jiān ，wú rì xiū xī 。yòu sī zì sòng wǎng yíng lái ，diào sǐ wèn jí ，yǎng gū zhǎng yòu zài qí zhōng 。qín kǔ rú cǐ ，shàng fù bèi shuǐ hàn zhī zāi ，jí zhèng bào nuè ，fù liǎn bú shí ，cháo lìng ér mù gǎi 。dāng jù yǒu zhě bàn jiǎ ér mài ，wú zhě qǔ bèi chēng zhī xī ；yú shì yǒu mài tián zhái 、yù zǐ sūn yǐ cháng zhài zhě yǐ 。ér shāng jiǎ dà zhě jī zhù bèi xī ，xiǎo zhě zuò liè fàn mài ，cāo qí qí yíng ，rì yóu dōu shì ，chéng shàng zhī jí ，suǒ mài bì bèi 。gù qí nán bú gēng yún ，nǚ bú cán zhī ，yī bì wén cǎi ，shí bì liáng ròu ；wú nóng fū zhī kǔ ，yǒu qiān mò zhī dé 。yīn qí fù hòu ，jiāo tōng wáng hóu ，lì guò lì shì ，yǐ lì xiàng qīng ；qiān lǐ yóu áo ，guàn gài xiàng wàng ，chéng jiān cè féi ，lǚ sī yè gǎo 。cǐ shāng rén suǒ yǐ jiān bìng nóng rén ，nóng rén suǒ yǐ liú wáng zhě yě 。jīn fǎ lǜ jiàn shāng rén ，shāng rén yǐ fù guì yǐ ；zūn nóng fū ，nóng fū yǐ pín jiàn yǐ 。gù sú zhī suǒ guì ，zhǔ zhī suǒ jiàn yě ；lì zhī suǒ bēi ，fǎ zhī suǒ zūn yě 。shàng xià xiàng fǎn ，hǎo è guāi wǔ ，ér yù guó fù fǎ lì ，bú kě dé yě 。
fāng jīn zhī wù ，mò ruò shǐ mín wù nóng ér yǐ yǐ 。yù mín wù nóng ，zài yú guì sù ；guì sù zhī dào ，zài yú shǐ mín yǐ sù wéi shǎng fá 。jīn mù tiān xià rù sù xiàn guān ，dé yǐ bài jué ，dé yǐ chú zuì 。rú cǐ ，fù rén yǒu jué ，nóng mín yǒu qián ，sù yǒu suǒ xiè 。fū néng rù sù yǐ shòu jué ，jiē yǒu yú zhě yě 。qǔ yú yǒu yú ，yǐ gòng shàng yòng ，zé pín mín zhī fù kě sǔn ，suǒ wèi sǔn yǒu yú 、bǔ bú zú ，lìng chū ér mín lì zhě yě 。shùn yú mín xīn ，suǒ bǔ zhě sān ：yī yuē zhǔ yòng zú ，èr yuē mín fù shǎo ，sān yuē quàn nóng gōng 。jīn lìng mín yǒu chē qí mǎ yī pǐ zhě ，fù zú sān rén 。chē qí zhě ，tiān xià wǔ bèi yě ，gù wéi fù zú 。shén nóng zhī jiāo yuē ：“yǒu shí chéng shí rèn ，tāng chí bǎi bù ，dài jiǎ bǎi wàn ，ér wú sù ，fú néng shǒu yě 。”yǐ shì guān zhī ，sù zhě ，wáng zhě dà yòng ，zhèng zhī běn wù 。lìng mín rù sù shòu jué ，zhì wǔ dà fū yǐ shàng ，nǎi fù yī rén ěr ，cǐ qí yǔ qí mǎ zhī gōng xiàng qù yuǎn yǐ 。jué zhě ，shàng zhī suǒ shàn ，chū yú kǒu ér wú qióng ；sù zhě ，mín zhī suǒ zhǒng ，shēng yú dì ér bú fá 。fū dé gāo jué yě miǎn zuì ，rén zhī suǒ shèn yù yě 。shǐ tiān xià rén rù sù yú biān ，yǐ shòu jué miǎn zuì ，bú guò sān suì ，sāi xià zhī sù bì duō yǐ 。
bì xià xìng shǐ tiān xià rù sù sāi xià yǐ bài jué ，shèn dà huì yě 。qiè qiè kǒng sāi zú zhī shí bú zú yòng dà xiè tiān xià sù 。biān shí zú yǐ zhī wǔ suì ，kě lìng rù sù jun4 xiàn yǐ ；zú zhī yī suì yǐ shàng ，kě shí shè ，wù shōu nóng mín zū 。rú cǐ ，dé zé jiā yú wàn mín ，mín yú qín nóng 。shí yǒu jun1 yì ，ruò zāo shuǐ hàn ，mín bú kùn fá ，tiān xià ān níng ；suì shú qiě měi ，zé mín dà fù lè yǐ 。

　　臣窃惟事势，可为痛哭者一，可为流涕者二，可为长太息者六，若其它背理而伤道者，难遍以疏举。进言者皆曰天下已安已治矣，臣独以为未也。曰安且治者，非愚则谀，皆非事实知治乱之体者也。夫抱火厝之积薪之下而寝其上，火未及燃，因谓之安，方今之势，何以异此！本末舛逆，首尾衡决，国制抢攘，非甚有纪，胡可谓治！陛下何不一令臣得熟数之于前，因陈治安之策，试详择焉！
夫射猎之娱，与安危之机孰急？使为治劳智虑，苦身体，乏钟鼓之乐，勿为可也。乐与今同，而加之诸侯轨道，兵革不动，民保首领，匈叙宾服，四荒乡风，百姓素朴，狱讼衰息。大数既得，则天下顺治，海内之气，清和咸理，生为明帝，没为明神，名誉之美，垂于无穷。《礼》祖有功而宗有德，使顾成之庙称为太宗，上配太祖，与汉亡极。建久安之势，成长治之业，以承祖庙，以奉六亲，至孝也；以幸天下，以育群生，至仁也；立经陈纪，轻重同得，后可以为万世法程，虽有愚幼不肖之嗣，犹得蒙业而安，至明也。以陛下之明达，因使少知治体者得佐下风，致此非难也。其具可素陈于前，愿幸无忽。臣谨稽之天地，验之往古，按之当今之务，日夜念此至孰也，虽使禹舜复生，为陛下计，亡以易此。
夫树国固，必相疑之势也，下数被其殃，上数爽其忧，甚非所以安上而全下也。今或亲弟谋为东帝，亲兄之子西乡而击，今吴又见告矣。天子春秋鼎盛，行义未过，德泽有加焉，犹尚如是，况莫大诸侯权力且十此者乎！
然而天下少安，何也？大国之王幼弱未壮，汉之所置傅相方握其事。数年之后，诸侯之王大抵皆冠，血气方刚，汉之傅相称病而赐罢，彼自丞尉以上徧置私人，如此，有异淮南、济北之为邪？此时而欲为治安，虽尧舜不治。
黄帝曰：“日中必<bzgwgz_/bz>，操刀必割。”今令此道顺，而全安甚易；不肯早为，已乃堕骨肉之属而抗刭之，岂有异秦之季世乎！夫以天子之位，乘今之时，因天之助，尚惮以危为安，以乱为治，假设陛下居齐桓之处，将不合诸侯而匡天下乎？臣又以知陛下有所必不能矣。假设天下如曩时，淮阴侯尚王楚，黥布王淮南，彭越王梁，韩信王韩，张敖王赵，贯高为相，卢绾王燕，陈狶在代，令此六七公者皆亡恙，当是时而陛下即天子位，能自安乎？臣有以知陛下之不能也。天下肴乱，高皇帝与诸公倂起，非有仄室之势以豫席之也。诸公幸者乃为中涓，其次仅得舍人，材之不逮至远也。高皇帝以明圣威武即天子位，割膏腴之地以王诸公，多者百余城，少者乃三四十县，德至渥也，然其后十年之间，反者九起。陛下之与诸公，非亲角材而臣之也，又非身封王之也，自高皇帝不能以是一岁为安，故臣知陛下之不能也。
然尚有可诿者，曰疏。臣请试言其亲者。假令悼惠王王齐，元王王楚，中子王赵，幽王王淮阳，共王王梁，灵王王燕，厉王王淮南，六七贵人皆亡恙，当是时陛下即位，能为治乎？臣又知陛下之不能也。若此诸王，虽名为臣，实皆有布衣昆弟之心，虑无不帝制而天子自为者。擅爵人，赦死罪，甚者或戴黄屋，汉法令非行也。虽行不轨如厉王者，令之不肯听，召之安可致乎！幸而来至，法安可得加！动一亲戚，天下圜视而起，陛下之臣虽有悍如冯敬者，适启其口，匕首已陷其胸矣。陛下虽贤，谁与领此？
故疏者必危，亲者必乱，已然之效也。其异姓负强而动者，汉已幸胜之矣，又不易其所以然。同姓袭是迹而动，既有徵矣，其势尽又复然。殃祸之变未知所移，明帝处之尚不能以安，后世将如之何！
屠牛坦一朝解十二牛，而芒刃不顿者，所排击剥割，皆众理解也。至于髋髀之所，非斤则斧。夫仁义恩厚，人主之芒刃也；权势法制，人主之斤斧也。今诸侯王皆众髋髀也，释斤斧之用，而欲婴以芒刃，臣以为不缺则折。胡不用之淮南、济北？势不可也。
臣窃迹前事，大抵强者先反，淮阴王楚最强，则最先反；韩信倚胡，则又反；贯高因赵资，则又反；陈狶兵精，则又反；彭越用梁，则又反；黥布用淮南，则又反；卢绾最弱，最后反。长沙乃在二万五千户耳，功少而最完，势疏而最忠，非独性异人也，亦形势然也。曩令樊、郦、绛、灌据数十城而王，今虽以残亡可也；令信、越之伦列为彻侯而居，虽至今存可也。
然则天下之大计可知已。欲诸王之皆忠附，则莫若令如长沙王，欲臣子之勿菹醢，则莫若令如樊郦等；欲天下之治安，莫若众建诸侯而少其力。力少则易使以义，国小则亡邪心。令海内之势如身之使臂，臂之使指，莫不制从。诸侯之君不敢有异心，辐凑并进而归命天子，虽在细民，且知其安，故天下咸知陛下之明。割地定制，令齐、赵、楚各为若干国，使悼惠王、幽王、元王之子孙毕以次各受祖之分地，地尽而止，及燕、梁它国皆然。其分地众而子孙少者，建以为国，空而置之，须其子孙生者，举使君之。诸侯之地其削颇入汉者，为徙其侯国，及封其子孙也，所以数偿之；一寸之地，一人之众，天子亡所利焉，诚以定治而已，故天下咸知陛下之廉。地制壹定，宗室子孙莫虑不王，下无倍畔之心，上无诛伐之志，故天下咸知陛下之仁。法立而不犯，令行而不逆，贯高、利几之谋不生，柴奇、开章不计不萌，细民乡善，大臣致顺，故天下咸知陛下之义。卧赤子天下之上而安，植遗腹，朝委裘，而天下不乱。当时大治，后世诵圣。壹动而五业附，陛下谁惮而久不为此？
天下之势方病大瘇。一胫之大几如要，一指之大几如股，平居不可屈信，一二指搐，身虑亡聊。失今不治，必为锢疾，后虽有扁鹊，不能为已。病非徒瘇也，又苦蹠戾。元王之子，帝之从弟也，今之王者，从弟之子也。惠王之子，亲兄子也；今之王者，兄子之子也。亲者或亡分地以安天下，疏者或制大权以逼天子，臣故曰非徒病瘇也，又苦蹠戾。可痛哭者，此病是也。
天下之势方倒县。凡天子者，天下之首，何也？上也。蛮夷者，天下之足，何也？下也。今匈奴嫚娒侵掠，至不敬也，为天下患，至亡已也，而汉岁金絮采缯以奉之。夷狄征令，是主上之操也；天子共贡，是臣下之礼也。足反居上，首顾居下，倒县如此，莫之能解，犹为国有人乎？非亶倒县而已，又类辟，且病痱。夫辟者一面病，痱者一方痛。今西边北边之郡，虽有长爵不轻得复，五尺以上不轻得息，斥候望烽燧不得卧，将吏被介胄而睡，臣故曰一方病矣。医能治之，而上不使，可为流涕者此也。
陛下何忍以帝皇之号为戎人诸侯，势既卑辱，而祸不息，长此安穷！进谋者率以为是，固不可解也，亡具甚矣。臣窃料匈奴之众不过汉一大县，以天下之大困于一县之众，甚为执事者羞之。陛下何不试以臣为属国之官以主匈奴？行臣之计，请必系单于之颈而制其命，伏中行说而笞其背，举匈奴之众唯上之令。今不猎猛敌而猎田彘，不搏反寇而搏畜菟，玩细娱而不图大患，非所以为安也。德可远施，威可远加，而直数百里外威令不信，可为流涕者此也。
今民卖僮者，为之绣衣丝履偏诸缘，内之闲中，是古天子后服，所以庙而不宴者也，而庶人得以衣婢妾。白縠之表，薄纨之里， 以偏诸，美者黼绣，是古天子之服，今富人大贾嘉会召客者以被墙。古者以奉一帝一后而节适，今庶人屋壁得为帝服，倡优下贱得为后饰，然而天下不屈者，殆未有也。且帝之身自衣皁绨，而富民墙屋被文绣；天子之后以缘其领，庶人孽妾缘其履：此臣所谓舛也。夫百人作之不能衣一人，欲天下亡寒，胡可得也？一人耕之，十人聚而食之，欲天下亡饥，不可得也。饥寒切于民之肌肤，欲其亡为奸邪，不可得也。国已屈矣，盗贼直须时耳，然而献计者曰“毋动”，为大耳。夫俗至大不敬也，至亡等也，至冒上也，进计者犹曰“毋为”，可为长太息者此也。
商君遗礼义，弃仁恩，并心于进取。行之二岁，秦俗日败。故秦人家富子壮则出分，家贫子壮则出赘。借父耰鉏，虑有德色；母取箕帚，立而谇语。抱哺其于，与公并倨；妇姑不相说，则反唇而相稽。其慈子耆利，不同禽兽者亡几耳。然并心而赴时犹曰蹶六国，兼天下。功成求得矣，终不知反廉愧之节，仁义之厚。信并兼之法，遂进取之业，天下大败，众掩寡，智欺愚，勇威怯，壮陵衰，其乱至矣，是以大贤起之，威震海内，德从天下。曩之为秦者，今转而为汉矣。然其遗风余俗，犹尚未改。今世以侈靡相竞，而上亡制度，弃礼谊，捐廉耻日甚，可谓月异而岁不同矣。逐利不耳，虑非顾行也，今其甚者杀父兄矣。盗者剟寝户之帘，搴两庙之器，白昼大都之中剽吏而夺之金。矫伪者出几十万石粟，赋六百余万钱，乘传而行郡国，此其亡行义之尤至者也。而大臣特以簿书不报，期会之间，以为大故。至于俗流失，世坏败，因恬而不知怪，虑不动于耳目，以为是适然耳。夫移风易俗，使天下回心而乡道，类非俗吏之所能为也。俗吏之所务，在于刀笔筐箧，而不知大体。陛下又不自忧，窃为陛下惜之。
夫立君臣，等上下，使父子有礼，六亲有纪，此非天之所为，人之所设也。夫人之所设，不为不立，不植则僵，不修则坏。《管子》曰：“礼义廉耻，是谓四维；四维不张，国乃灭亡。”使管子愚人也则可，管子而少知治体，则是岂可不为寒心哉！秦灭四维而不张，故君臣乖乱，六亲殃戮，奸人并起，万民离叛，凡十三岁，而社稷为虚。今四维犹未备也，故奸人几幸，而众心疑惑。岂如今定经制，令君君臣臣，上下有差，父子六亲各得其宜，奸人亡所几幸，而群臣众信，是不疑惑！此业一定，世世常安，而后有所持循矣。若夫经制不定，是犹度江河亡维楫，中流而遇风波，舩必覆矣。可为长太息者此也。
夏为天子，十有余世，而殷受之。殷为天子，二十余世，而周受之。周为天子，三十余世，而秦受之。秦为天子，二世而亡。人性不甚相远也，何三代之君有道之长，而秦无道之暴也？其故可知也。古之王者，太子乃生，固举以礼，使士负之，有司齐肃端冕，见之南郊，见于天也。过阙则下，过庙则趋，孝子之道也。故自为赤子而教固已行矣。昔者成王幼在襁抱之中，召公为太保，周公为太傅，太公为太师。保，保其身体；傅，传之德义；师，道之教训：此三公之职也。于是为置三少，皆上大夫也，曰少保、少傅、少师，是与太子宴者也。故乃孩子提有识，三公、三少固明孝仁礼义以道习之，逐去邪人，不使见恶行。于是皆选天下之端士孝悌博闻有道术者以卫翼之，使与太子居处出入。故太子乃生而见正事，闻正言，行正道，左右前后皆正人也。夫习与正人居之，不能毋正，犹生长于齐不能不齐言也；习与不正人居之，不能毋不正，犹生长于楚之地不能不楚言也。故择其所耆，必先受业，乃得尝之；择其所乐，必先有习，乃得为之。孔子曰：“少成若天性，习贯如自然。”及太子少长，知妃色，则入于学。学者，所学之官也。《学礼》曰：“帝入东学，上亲而贵仁，则亲疏有序而恩相及矣；帝入南学，上齿而贵信，则长幼有差而民不诬矣；帝入西学，上贤而贵德，则圣智在位而功不遗矣；帝入北学，上贵而尊爵，则贵贱有等而下不 矣；帝入太学，承师问道，退习而考于太傅，太傅罚其不则而匡其不及，则德智长而治道得矣。此五学者既成于上，则百姓黎民化辑于下矣。”及太于既冠成人，免于保傅之严，则有记过之史，彻膳之宰，进善之旌，诽谤之木，敢谏之鼓。瞽史诵诗，工诵箴谏，大夫进谋，士传民语。习与智长，故切而不媿；化与心成，故中道若性。三代之礼：春朝朝日，秋暮夕月，所以明有敬也；春秋入学，坐国老，执酱而亲馈之，所以明有孝也；行以鸾和，步中《采齐》，趣中《肆夏》，所以明有度也；其于禽兽，见其生不食其死，闻其声不食其肉，故远庖厨，所以长恩，且明有仁也。
夫三代之所以长久者，以其辅翼太子有此具也。及秦而不然。其俗固非贵辞让也，所上者告讦也；固非贵礼义也，所上者刑罚也。使赵高傅胡亥而教之狱，所习者非斩劓人，则夷人之三族也。故胡亥今日即位而明日射人，忠谏者谓之诽谤，深计者谓之妖言，其视杀人若艾草菅然。岂惟胡亥之性恶哉？彼其所以道之者非其理故也。
鄙谚曰：“不习为吏，视已成事。”又曰：“前车覆，后车诫。”夫三代之所以长久者，其已事可知也；然而不能从者，是不法圣智也。秦世之所以亟绝者，其辙迹可见也；然而不避，是后车又将覆也。夫存亡之变，治乱之机，其要在是矣。天下之命，县于太子；太子之善，在于早谕教与选左右。夫心未滥而先谕教，则化易成也；开于道术智谊之指，则教之力也。若其服习积贯，则左右而已。夫胡、粤之人，生而同声，耆欲不异，及其长而成俗，累数译而不能相通，行者有虽死而不相为者，则教习然也。臣故曰选左右早谕教最急。夫教得而左右正，则太子正矣，太子正而天下定矣。《书》曰：“一人有庆，兆民赖之。”此时务也。
凡人之智，能见已然，不能见将然。夫礼者禁于将然之前，而法者禁于己然之后，是故法之所用易见，而礼之所为生难知也。若夫庆赏以劝善，刑罚以惩恶，先王执此之政，坚如金石，行此之令，信如四时，据此之公，无私如天地耳，岂顾不用哉？然而曰礼云礼云者，贵绝恶于未萌，而起教于微眇，使民日迁善远罪而不自知也。孔于曰：“听讼，吾犹人也，必也使毋讼乎！”为人主计者，莫如先审取舍，取舍之极定于内，而安危之萌应于外矣。安者非一日而安也，危者非一日而危也，皆以积渐然，不可不察也。人主之所积，在其取舍，以礼义治之者，积礼义；以刑罚治之者，积刑罚。刑罚积而民怨背，札义积而民和亲。故世主欲民之善同，而所以使民善者或异。或道之以德教，或殴之以法令。道之以德教者，德教洽而民气乐；殴之以法令者，法令极而民风哀。哀乐之感，祸福之应也。秦王之欲尊宗庙而安子孙，与汤武同，然而汤武广大其德行，六七百岁而弗失，秦王治天下，十余岁则大败。此亡它故矣，汤武之定取舍审而秦王之定取舍不审矣。夫天下，大器也。今人之置器，置诸安处则安，置诸危处则危。天下之情与器亡以异，在天子之所置之。汤武置天下于仁义礼乐，而德泽洽，禽兽草木广裕，德被蛮貊四夷，累子孙数十世，此天下所共闻也。秦王置天下于法令刑罚，德泽亡一有，而怨毒盈于世，下憎恶之如仇，祸几及身，子孙诛绝，此天下之所共见也。是非其明效大验邪！人之言曰：“听言之道，必以其事观之，则言者莫敢妄言。”今或言礼谊之不如法令，教化之不如刑罚，人主胡不引殷、周、秦事以观之也？
人主之尊譬如堂，群臣如陛，众庶如地。故陛九级上，廉远地，则堂高；陛亡级，廉近地，则堂卑。高者难攀，卑者易陵，理势然也。故古者圣王制为等列，内有公卿大夫士，外有公侯伯子男，然后有官师小吏，延及庶人，等级分明，而天子加焉，故其尊不可及也。里谚曰：“欲投鼠而忌器。”此善谕也。鼠近于器，尚惮不投，恐伤其器，况于贵臣之近主乎！廉耻节礼以治君子，故有赐死而亡戮辱。是以黥劓之罪不及太夫，以其离主上不远也，礼不敢齿君之路马，蹴其刍者有罚；见君之几杖则起，遭君之乘车则下，入正门则趋；君之宠臣虽或有过，刑戮之罪不加其身者，尊君之故也。此所以为主上豫远不敬也，所以体貌大臣而厉其节也。今自王侯三公之贵，皆天子之所改容而礼之也，古天子之所谓伯父、伯舅也，而令与众庶同黥劓 刖笞 弃市之法，然则堂不亡陛乎？被戮辱者不泰迫乎？廉耻不行，大臣无乃握重权，大官而有徒隶亡耻之心乎？夫望夷之事，二世见当以重法者，投鼠而不忌器之习也。
臣闻之，履虽鲜不加于枕，冠虽敝不以苴履。夫尝已在贵宠之位，天子改容而体貌之矣，吏民尝俯伏以敬畏之矣，今而有过，帝令废之可也，退之可也，赐之死可也，灭之可也；若夫束缚之，系緤之，输之司寇，编之徒官，司寇小吏詈骂而榜笞之，殆非所以令众庶见也。夫卑贱者习知尊贵者之一旦，吾亦乃可以加此也，非所以习天下也，非尊尊贵贵之化也。夫天子之所尝敬，众庶之所尝宠，死而死耳，贱人安宜得如此而顿辱之哉！
豫让事中行之君，智伯伐而灭之，移事智伯。及赵灭智伯，豫让衅面吞炭，必报襄子，五起而不中。人问豫子，豫子曰：“中行众人畜我，我故众人事之；智伯国士遇我，我故国士报之。”故此一豫让也，反君事仇，行若狗彘，已而抗节致忠，行出乎列士，人主使然也。故主上遇其大臣如遇犬马，彼将犬马自为也；如遇官徒，彼将官徒自为也。顽顿亡耻， 诟亡节，廉耻不立，且不自好，苟若而可，故见利则逝，见便则夺。主上有败，则因而挺之矣；主上有患，则吾苟免而已，立而观之耳；有便吾身者，则欺卖而利之耳。人主将何便于此？群下至众，而主上至少也，所托财器职业者粹于群下也。俱亡耻，俱苟妄，则主上最病。故古者礼不及庶人，刑不至大夫，所以厉宠臣之节也。古者大臣有坐不廉而废者，不谓不廉，曰“簠簋不饰”；坐污秽淫乱男女亡别者，不曰污秽，曰“帷薄不修”，坐罢软不胜任者，不谓罢软，曰“下官不职”。故贵大臣定有其罪矣，犹未斥然正以呼之也，尚迁就而为之讳也。故其在大谴大何之域者，闻谴何则白冠 缨，盘水加剑，造请室而请罪耳，上不执缚系引而行也。其有中罪者，闻命而自弛，上不使人颈 而加也。其有大罪者，闻命则北面再拜，跌而自裁，上不使捽抑而刑之也，曰：“子大夫自有过耳！吾遇子有礼矣。”遇之有礼，故群臣自憙；婴以廉耻，故人矜节行。上设廉礼义以遇其臣，而臣不以节行报其上者，则非人类也。故化成俗定，则为人臣者主耳忘身，国耳忘家，公耳忘私，利不苟就，害不苟去，唯义所在。上之化也，故父兄之臣诚死宗庙，法度之臣诚死社稷，辅翼之臣诚死君上，守圄扞敌之臣诚死城郭封疆。故曰圣人有金城者，比物此志也。彼且为我死，故吾得与之俱生；彼且为我亡，故吾得与之俱存；夫将为我危，故吾得与之皆安。顾行而忘利，守节而仗义，故可以托不御之权，可以寄六尺之孤。此厉廉耻行礼谊之所致也，主上何丧焉！此之不为，而顾彼之久行，故曰可为长太息者此也。

　　chén qiè wéi shì shì ，kě wéi tòng kū zhě yī ，kě wéi liú tì zhě èr ，kě wéi zhǎng tài xī zhě liù ，ruò qí tā bèi lǐ ér shāng dào zhě ，nán biàn yǐ shū jǔ 。jìn yán zhě jiē yuē tiān xià yǐ ān yǐ zhì yǐ ，chén dú yǐ wéi wèi yě 。yuē ān qiě zhì zhě ，fēi yú zé yú ，jiē fēi shì shí zhī zhì luàn zhī tǐ zhě yě 。fū bào huǒ cuò zhī jī xīn zhī xià ér qǐn qí shàng ，huǒ wèi jí rán ，yīn wèi zhī ān ，fāng jīn zhī shì ，hé yǐ yì cǐ ！běn mò chuǎn nì ，shǒu wěi héng jué ，guó zhì qiǎng rǎng ，fēi shèn yǒu jì ，hú kě wèi zhì ！bì xià hé bú yī lìng chén dé shú shù zhī yú qián ，yīn chén zhì ān zhī cè ，shì xiáng zé yān ！
fū shè liè zhī yú ，yǔ ān wēi zhī jī shú jí ？shǐ wéi zhì láo zhì lǜ ，kǔ shēn tǐ ，fá zhōng gǔ zhī lè ，wù wéi kě yě 。lè yǔ jīn tóng ，ér jiā zhī zhū hóu guǐ dào ，bīng gé bú dòng ，mín bǎo shǒu lǐng ，xiōng xù bīn fú ，sì huāng xiāng fēng ，bǎi xìng sù pǔ ，yù sòng shuāi xī 。dà shù jì dé ，zé tiān xià shùn zhì ，hǎi nèi zhī qì ，qīng hé xián lǐ ，shēng wéi míng dì ，méi wéi míng shén ，míng yù zhī měi ，chuí yú wú qióng 。《lǐ 》zǔ yǒu gōng ér zōng yǒu dé ，shǐ gù chéng zhī miào chēng wéi tài zōng ，shàng pèi tài zǔ ，yǔ hàn wáng jí 。jiàn jiǔ ān zhī shì ，chéng zhǎng zhì zhī yè ，yǐ chéng zǔ miào ，yǐ fèng liù qīn ，zhì xiào yě ；yǐ xìng tiān xià ，yǐ yù qún shēng ，zhì rén yě ；lì jīng chén jì ，qīng zhòng tóng dé ，hòu kě yǐ wéi wàn shì fǎ chéng ，suī yǒu yú yòu bú xiāo zhī sì ，yóu dé méng yè ér ān ，zhì míng yě 。yǐ bì xià zhī míng dá ，yīn shǐ shǎo zhī zhì tǐ zhě dé zuǒ xià fēng ，zhì cǐ fēi nán yě 。qí jù kě sù chén yú qián ，yuàn xìng wú hū 。chén jǐn jī zhī tiān dì ，yàn zhī wǎng gǔ ，àn zhī dāng jīn zhī wù ，rì yè niàn cǐ zhì shú yě ，suī shǐ yǔ shùn fù shēng ，wéi bì xià jì ，wáng yǐ yì cǐ 。
fū shù guó gù ，bì xiàng yí zhī shì yě ，xià shù bèi qí yāng ，shàng shù shuǎng qí yōu ，shèn fēi suǒ yǐ ān shàng ér quán xià yě 。jīn huò qīn dì móu wéi dōng dì ，qīn xiōng zhī zǐ xī xiāng ér jī ，jīn wú yòu jiàn gào yǐ 。tiān zǐ chūn qiū dǐng shèng ，háng yì wèi guò ，dé zé yǒu jiā yān ，yóu shàng rú shì ，kuàng mò dà zhū hóu quán lì qiě shí cǐ zhě hū ！
rán ér tiān xià shǎo ān ，hé yě ？dà guó zhī wáng yòu ruò wèi zhuàng ，hàn zhī suǒ zhì fù xiàng fāng wò qí shì 。shù nián zhī hòu ，zhū hóu zhī wáng dà dǐ jiē guàn ，xuè qì fāng gāng ，hàn zhī fù xiàng chēng bìng ér cì bà ，bǐ zì chéng wèi yǐ shàng pián zhì sī rén ，rú cǐ ，yǒu yì huái nán 、jì běi zhī wéi xié ？cǐ shí ér yù wéi zhì ān ，suī yáo shùn bú zhì 。
huáng dì yuē ：“rì zhōng bì <bzgwgz_/bz>，cāo dāo bì gē 。”jīn lìng cǐ dào shùn ，ér quán ān shèn yì ；bú kěn zǎo wéi ，yǐ nǎi duò gǔ ròu zhī shǔ ér kàng jǐng zhī ，qǐ yǒu yì qín zhī jì shì hū ！fū yǐ tiān zǐ zhī wèi ，chéng jīn zhī shí ，yīn tiān zhī zhù ，shàng dàn yǐ wēi wéi ān ，yǐ luàn wéi zhì ，jiǎ shè bì xià jū qí huán zhī chù ，jiāng bú hé zhū hóu ér kuāng tiān xià hū ？chén yòu yǐ zhī bì xià yǒu suǒ bì bú néng yǐ 。jiǎ shè tiān xià rú nǎng shí ，huái yīn hóu shàng wáng chǔ ，qíng bù wáng huái nán ，péng yuè wáng liáng ，hán xìn wáng hán ，zhāng áo wáng zhào ，guàn gāo wéi xiàng ，lú wǎn wáng yàn ，chén xī zài dài ，lìng cǐ liù qī gōng zhě jiē wáng yàng ，dāng shì shí ér bì xià jí tiān zǐ wèi ，néng zì ān hū ？chén yǒu yǐ zhī bì xià zhī bú néng yě 。tiān xià yáo luàn ，gāo huáng dì yǔ zhū gōng bìng qǐ ，fēi yǒu zè shì zhī shì yǐ yù xí zhī yě 。zhū gōng xìng zhě nǎi wéi zhōng juān ，qí cì jǐn dé shě rén ，cái zhī bú dǎi zhì yuǎn yě 。gāo huáng dì yǐ míng shèng wēi wǔ jí tiān zǐ wèi ，gē gāo yú zhī dì yǐ wáng zhū gōng ，duō zhě bǎi yú chéng ，shǎo zhě nǎi sān sì shí xiàn ，dé zhì wò yě ，rán qí hòu shí nián zhī jiān ，fǎn zhě jiǔ qǐ 。bì xià zhī yǔ zhū gōng ，fēi qīn jiǎo cái ér chén zhī yě ，yòu fēi shēn fēng wáng zhī yě ，zì gāo huáng dì bú néng yǐ shì yī suì wéi ān ，gù chén zhī bì xià zhī bú néng yě 。
rán shàng yǒu kě wěi zhě ，yuē shū 。chén qǐng shì yán qí qīn zhě 。jiǎ lìng dào huì wáng wáng qí ，yuán wáng wáng chǔ ，zhōng zǐ wáng zhào ，yōu wáng wáng huái yáng ，gòng wáng wáng liáng ，líng wáng wáng yàn ，lì wáng wáng huái nán ，liù qī guì rén jiē wáng yàng ，dāng shì shí bì xià jí wèi ，néng wéi zhì hū ？chén yòu zhī bì xià zhī bú néng yě 。ruò cǐ zhū wáng ，suī míng wéi chén ，shí jiē yǒu bù yī kūn dì zhī xīn ，lǜ wú bú dì zhì ér tiān zǐ zì wéi zhě 。shàn jué rén ，shè sǐ zuì ，shèn zhě huò dài huáng wū ，hàn fǎ lìng fēi háng yě 。suī háng bú guǐ rú lì wáng zhě ，lìng zhī bú kěn tīng ，zhào zhī ān kě zhì hū ！xìng ér lái zhì ，fǎ ān kě dé jiā ！dòng yī qīn qī ，tiān xià huán shì ér qǐ ，bì xià zhī chén suī yǒu hàn rú féng jìng zhě ，shì qǐ qí kǒu ，bǐ shǒu yǐ xiàn qí xiōng yǐ 。bì xià suī xián ，shuí yǔ lǐng cǐ ？
gù shū zhě bì wēi ，qīn zhě bì luàn ，yǐ rán zhī xiào yě 。qí yì xìng fù qiáng ér dòng zhě ，hàn yǐ xìng shèng zhī yǐ ，yòu bú yì qí suǒ yǐ rán 。tóng xìng xí shì jì ér dòng ，jì yǒu zhēng yǐ ，qí shì jìn yòu fù rán 。yāng huò zhī biàn wèi zhī suǒ yí ，míng dì chù zhī shàng bú néng yǐ ān ，hòu shì jiāng rú zhī hé ！
tú niú tǎn yī cháo jiě shí èr niú ，ér máng rèn bú dùn zhě ，suǒ pái jī bāo gē ，jiē zhòng lǐ jiě yě 。zhì yú kuān bì zhī suǒ ，fēi jīn zé fǔ 。fū rén yì ēn hòu ，rén zhǔ zhī máng rèn yě ；quán shì fǎ zhì ，rén zhǔ zhī jīn fǔ yě 。jīn zhū hóu wáng jiē zhòng kuān bì yě ，shì jīn fǔ zhī yòng ，ér yù yīng yǐ máng rèn ，chén yǐ wéi bú quē zé shé 。hú bú yòng zhī huái nán 、jì běi ？shì bú kě yě 。
chén qiè jì qián shì ，dà dǐ qiáng zhě xiān fǎn ，huái yīn wáng chǔ zuì qiáng ，zé zuì xiān fǎn ；hán xìn yǐ hú ，zé yòu fǎn ；guàn gāo yīn zhào zī ，zé yòu fǎn ；chén xī bīng jīng ，zé yòu fǎn ；péng yuè yòng liáng ，zé yòu fǎn ；qíng bù yòng huái nán ，zé yòu fǎn ；lú wǎn zuì ruò ，zuì hòu fǎn 。zhǎng shā nǎi zài èr wàn wǔ qiān hù ěr ，gōng shǎo ér zuì wán ，shì shū ér zuì zhōng ，fēi dú xìng yì rén yě ，yì xíng shì rán yě 。nǎng lìng fán 、lì 、jiàng 、guàn jù shù shí chéng ér wáng ，jīn suī yǐ cán wáng kě yě ；lìng xìn 、yuè zhī lún liè wéi chè hóu ér jū ，suī zhì jīn cún kě yě 。
rán zé tiān xià zhī dà jì kě zhī yǐ 。yù zhū wáng zhī jiē zhōng fù ，zé mò ruò lìng rú zhǎng shā wáng ，yù chén zǐ zhī wù zū hǎi ，zé mò ruò lìng rú fán lì děng ；yù tiān xià zhī zhì ān ，mò ruò zhòng jiàn zhū hóu ér shǎo qí lì 。lì shǎo zé yì shǐ yǐ yì ，guó xiǎo zé wáng xié xīn 。lìng hǎi nèi zhī shì rú shēn zhī shǐ bì ，bì zhī shǐ zhǐ ，mò bú zhì cóng 。zhū hóu zhī jun1 bú gǎn yǒu yì xīn ，fú còu bìng jìn ér guī mìng tiān zǐ ，suī zài xì mín ，qiě zhī qí ān ，gù tiān xià xián zhī bì xià zhī míng 。gē dì dìng zhì ，lìng qí 、zhào 、chǔ gè wéi ruò gàn guó ，shǐ dào huì wáng 、yōu wáng 、yuán wáng zhī zǐ sūn bì yǐ cì gè shòu zǔ zhī fèn dì ，dì jìn ér zhǐ ，jí yàn 、liáng tā guó jiē rán 。qí fèn dì zhòng ér zǐ sūn shǎo zhě ，jiàn yǐ wéi guó ，kōng ér zhì zhī ，xū qí zǐ sūn shēng zhě ，jǔ shǐ jun1 zhī 。zhū hóu zhī dì qí xuē pō rù hàn zhě ，wéi xǐ qí hóu guó ，jí fēng qí zǐ sūn yě ，suǒ yǐ shù cháng zhī ；yī cùn zhī dì ，yī rén zhī zhòng ，tiān zǐ wáng suǒ lì yān ，chéng yǐ dìng zhì ér yǐ ，gù tiān xià xián zhī bì xià zhī lián 。dì zhì yī dìng ，zōng shì zǐ sūn mò lǜ bú wáng ，xià wú bèi pàn zhī xīn ，shàng wú zhū fá zhī zhì ，gù tiān xià xián zhī bì xià zhī rén 。fǎ lì ér bú fàn ，lìng háng ér bú nì ，guàn gāo 、lì jǐ zhī móu bú shēng ，chái qí 、kāi zhāng bú jì bú méng ，xì mín xiāng shàn ，dà chén zhì shùn ，gù tiān xià xián zhī bì xià zhī yì 。wò chì zǐ tiān xià zhī shàng ér ān ，zhí yí fù ，cháo wěi qiú ，ér tiān xià bú luàn 。dāng shí dà zhì ，hòu shì sòng shèng 。yī dòng ér wǔ yè fù ，bì xià shuí dàn ér jiǔ bú wéi cǐ ？
tiān xià zhī shì fāng bìng dà zhǒng 。yī jìng zhī dà jǐ rú yào ，yī zhǐ zhī dà jǐ rú gǔ ，píng jū bú kě qū xìn ，yī èr zhǐ chù ，shēn lǜ wáng liáo 。shī jīn bú zhì ，bì wéi gù jí ，hòu suī yǒu biǎn què ，bú néng wéi yǐ 。bìng fēi tú zhǒng yě ，yòu kǔ zhí lì 。yuán wáng zhī zǐ ，dì zhī cóng dì yě ，jīn zhī wáng zhě ，cóng dì zhī zǐ yě 。huì wáng zhī zǐ ，qīn xiōng zǐ yě ；jīn zhī wáng zhě ，xiōng zǐ zhī zǐ yě 。qīn zhě huò wáng fèn dì yǐ ān tiān xià ，shū zhě huò zhì dà quán yǐ bī tiān zǐ ，chén gù yuē fēi tú bìng zhǒng yě ，yòu kǔ zhí lì 。kě tòng kū zhě ，cǐ bìng shì yě 。
tiān xià zhī shì fāng dǎo xiàn 。fán tiān zǐ zhě ，tiān xià zhī shǒu ，hé yě ？shàng yě 。mán yí zhě ，tiān xià zhī zú ，hé yě ？xià yě 。jīn xiōng nú yuān wǔ qīn luě ，zhì bú jìng yě ，wéi tiān xià huàn ，zhì wáng yǐ yě ，ér hàn suì jīn xù cǎi zēng yǐ fèng zhī 。yí dí zhēng lìng ，shì zhǔ shàng zhī cāo yě ；tiān zǐ gòng gòng ，shì chén xià zhī lǐ yě 。zú fǎn jū shàng ，shǒu gù jū xià ，dǎo xiàn rú cǐ ，mò zhī néng jiě ，yóu wéi guó yǒu rén hū ？fēi dǎn dǎo xiàn ér yǐ ，yòu lèi pì ，qiě bìng fèi 。fū pì zhě yī miàn bìng ，fèi zhě yī fāng tòng 。jīn xī biān běi biān zhī jun4 ，suī yǒu zhǎng jué bú qīng dé fù ，wǔ chǐ yǐ shàng bú qīng dé xī ，chì hòu wàng fēng suì bú dé wò ，jiāng lì bèi jiè zhòu ér shuì ，chén gù yuē yī fāng bìng yǐ 。yī néng zhì zhī ，ér shàng bú shǐ ，kě wéi liú tì zhě cǐ yě 。
bì xià hé rěn yǐ dì huáng zhī hào wéi róng rén zhū hóu ，shì jì bēi rǔ ，ér huò bú xī ，zhǎng cǐ ān qióng ！jìn móu zhě lǜ yǐ wéi shì ，gù bú kě jiě yě ，wáng jù shèn yǐ 。chén qiè liào xiōng nú zhī zhòng bú guò hàn yī dà xiàn ，yǐ tiān xià zhī dà kùn yú yī xiàn zhī zhòng ，shèn wéi zhí shì zhě xiū zhī 。bì xià hé bú shì yǐ chén wéi shǔ guó zhī guān yǐ zhǔ xiōng nú ？háng chén zhī jì ，qǐng bì xì dān yú zhī jǐng ér zhì qí mìng ，fú zhōng háng shuō ér chī qí bèi ，jǔ xiōng nú zhī zhòng wéi shàng zhī lìng 。jīn bú liè měng dí ér liè tián zhì ，bú bó fǎn kòu ér bó chù tú ，wán xì yú ér bú tú dà huàn ，fēi suǒ yǐ wéi ān yě 。dé kě yuǎn shī ，wēi kě yuǎn jiā ，ér zhí shù bǎi lǐ wài wēi lìng bú xìn ，kě wéi liú tì zhě cǐ yě 。
jīn mín mài tóng zhě ，wéi zhī xiù yī sī lǚ piān zhū yuán ，nèi zhī xián zhōng ，shì gǔ tiān zǐ hòu fú ，suǒ yǐ miào ér bú yàn zhě yě ，ér shù rén dé yǐ yī bì qiè 。bái hú zhī biǎo ，báo wán zhī lǐ ， yǐ piān zhū ，měi zhě fǔ xiù ，shì gǔ tiān zǐ zhī fú ，jīn fù rén dà jiǎ jiā huì zhào kè zhě yǐ bèi qiáng 。gǔ zhě yǐ fèng yī dì yī hòu ér jiē shì ，jīn shù rén wū bì dé wéi dì fú ，chàng yōu xià jiàn dé wéi hòu shì ，rán ér tiān xià bú qū zhě ，dài wèi yǒu yě 。qiě dì zhī shēn zì yī zào tí ，ér fù mín qiáng wū bèi wén xiù ；tiān zǐ zhī hòu yǐ yuán qí lǐng ，shù rén niè qiè yuán qí lǚ ：cǐ chén suǒ wèi chuǎn yě 。fū bǎi rén zuò zhī bú néng yī yī rén ，yù tiān xià wáng hán ，hú kě dé yě ？yī rén gēng zhī ，shí rén jù ér shí zhī ，yù tiān xià wáng jī ，bú kě dé yě 。jī hán qiē yú mín zhī jī fū ，yù qí wáng wéi jiān xié ，bú kě dé yě 。guó yǐ qū yǐ ，dào zéi zhí xū shí ěr ，rán ér xiàn jì zhě yuē “wú dòng ”，wéi dà ěr 。fū sú zhì dà bú jìng yě ，zhì wáng děng yě ，zhì mào shàng yě ，jìn jì zhě yóu yuē “wú wéi ”，kě wéi zhǎng tài xī zhě cǐ yě 。
shāng jun1 yí lǐ yì ，qì rén ēn ，bìng xīn yú jìn qǔ 。háng zhī èr suì ，qín sú rì bài 。gù qín rén jiā fù zǐ zhuàng zé chū fèn ，jiā pín zǐ zhuàng zé chū zhuì 。jiè fù yōu chú ，lǜ yǒu dé sè ；mǔ qǔ jī zhǒu ，lì ér suì yǔ 。bào bǔ qí yú ，yǔ gōng bìng jù ；fù gū bú xiàng shuō ，zé fǎn chún ér xiàng jī 。qí cí zǐ qí lì ，bú tóng qín shòu zhě wáng jǐ ěr 。rán bìng xīn ér fù shí yóu yuē juě liù guó ，jiān tiān xià 。gōng chéng qiú dé yǐ ，zhōng bú zhī fǎn lián kuì zhī jiē ，rén yì zhī hòu 。xìn bìng jiān zhī fǎ ，suí jìn qǔ zhī yè ，tiān xià dà bài ，zhòng yǎn guǎ ，zhì qī yú ，yǒng wēi qiè ，zhuàng líng shuāi ，qí luàn zhì yǐ ，shì yǐ dà xián qǐ zhī ，wēi zhèn hǎi nèi ，dé cóng tiān xià 。nǎng zhī wéi qín zhě ，jīn zhuǎn ér wéi hàn yǐ 。rán qí yí fēng yú sú ，yóu shàng wèi gǎi 。jīn shì yǐ chǐ mí xiàng jìng ，ér shàng wáng zhì dù ，qì lǐ yì ，juān lián chǐ rì shèn ，kě wèi yuè yì ér suì bú tóng yǐ 。zhú lì bú ěr ，lǜ fēi gù háng yě ，jīn qí shèn zhě shā fù xiōng yǐ 。dào zhě duō qǐn hù zhī lián ，qiān liǎng miào zhī qì ，bái zhòu dà dōu zhī zhōng piāo lì ér duó zhī jīn 。jiǎo wěi zhě chū jǐ shí wàn shí sù ，fù liù bǎi yú wàn qián ，chéng chuán ér háng jun4 guó ，cǐ qí wáng háng yì zhī yóu zhì zhě yě 。ér dà chén tè yǐ bù shū bú bào ，qī huì zhī jiān ，yǐ wéi dà gù 。zhì yú sú liú shī ，shì huài bài ，yīn tián ér bú zhī guài ，lǜ bú dòng yú ěr mù ，yǐ wéi shì shì rán ěr 。fū yí fēng yì sú ，shǐ tiān xià huí xīn ér xiāng dào ，lèi fēi sú lì zhī suǒ néng wéi yě 。sú lì zhī suǒ wù ，zài yú dāo bǐ kuāng qiè ，ér bú zhī dà tǐ 。bì xià yòu bú zì yōu ，qiè wéi bì xià xī zhī 。
fū lì jun1 chén ，děng shàng xià ，shǐ fù zǐ yǒu lǐ ，liù qīn yǒu jì ，cǐ fēi tiān zhī suǒ wéi ，rén zhī suǒ shè yě 。fū rén zhī suǒ shè ，bú wéi bú lì ，bú zhí zé jiāng ，bú xiū zé huài 。《guǎn zǐ 》yuē ：“lǐ yì lián chǐ ，shì wèi sì wéi ；sì wéi bú zhāng ，guó nǎi miè wáng 。”shǐ guǎn zǐ yú rén yě zé kě ，guǎn zǐ ér shǎo zhī zhì tǐ ，zé shì qǐ kě bú wéi hán xīn zāi ！qín miè sì wéi ér bú zhāng ，gù jun1 chén guāi luàn ，liù qīn yāng lù ，jiān rén bìng qǐ ，wàn mín lí pàn ，fán shí sān suì ，ér shè jì wéi xū 。jīn sì wéi yóu wèi bèi yě ，gù jiān rén jǐ xìng ，ér zhòng xīn yí huò 。qǐ rú jīn dìng jīng zhì ，lìng jun1 jun1 chén chén ，shàng xià yǒu chà ，fù zǐ liù qīn gè dé qí yí ，jiān rén wáng suǒ jǐ xìng ，ér qún chén zhòng xìn ，shì bú yí huò ！cǐ yè yī dìng ，shì shì cháng ān ，ér hòu yǒu suǒ chí xún yǐ 。ruò fū jīng zhì bú dìng ，shì yóu dù jiāng hé wáng wéi jí ，zhōng liú ér yù fēng bō ，fán bì fù yǐ 。kě wéi zhǎng tài xī zhě cǐ yě 。
xià wéi tiān zǐ ，shí yǒu yú shì ，ér yīn shòu zhī 。yīn wéi tiān zǐ ，èr shí yú shì ，ér zhōu shòu zhī 。zhōu wéi tiān zǐ ，sān shí yú shì ，ér qín shòu zhī 。qín wéi tiān zǐ ，èr shì ér wáng 。rén xìng bú shèn xiàng yuǎn yě ，hé sān dài zhī jun1 yǒu dào zhī zhǎng ，ér qín wú dào zhī bào yě ？qí gù kě zhī yě 。gǔ zhī wáng zhě ，tài zǐ nǎi shēng ，gù jǔ yǐ lǐ ，shǐ shì fù zhī ，yǒu sī qí sù duān miǎn ，jiàn zhī nán jiāo ，jiàn yú tiān yě 。guò què zé xià ，guò miào zé qū ，xiào zǐ zhī dào yě 。gù zì wéi chì zǐ ér jiāo gù yǐ háng yǐ 。xī zhě chéng wáng yòu zài qiǎng bào zhī zhōng ，zhào gōng wéi tài bǎo ，zhōu gōng wéi tài fù ，tài gōng wéi tài shī 。bǎo ，bǎo qí shēn tǐ ；fù ，chuán zhī dé yì ；shī ，dào zhī jiāo xùn ：cǐ sān gōng zhī zhí yě 。yú shì wéi zhì sān shǎo ，jiē shàng dà fū yě ，yuē shǎo bǎo 、shǎo fù 、shǎo shī ，shì yǔ tài zǐ yàn zhě yě 。gù nǎi hái zǐ tí yǒu shí ，sān gōng 、sān shǎo gù míng xiào rén lǐ yì yǐ dào xí zhī ，zhú qù xié rén ，bú shǐ jiàn è háng 。yú shì jiē xuǎn tiān xià zhī duān shì xiào tì bó wén yǒu dào shù zhě yǐ wèi yì zhī ，shǐ yǔ tài zǐ jū chù chū rù 。gù tài zǐ nǎi shēng ér jiàn zhèng shì ，wén zhèng yán ，háng zhèng dào ，zuǒ yòu qián hòu jiē zhèng rén yě 。fū xí yǔ zhèng rén jū zhī ，bú néng wú zhèng ，yóu shēng zhǎng yú qí bú néng bú qí yán yě ；xí yǔ bú zhèng rén jū zhī ，bú néng wú bú zhèng ，yóu shēng zhǎng yú chǔ zhī dì bú néng bú chǔ yán yě 。gù zé qí suǒ qí ，bì xiān shòu yè ，nǎi dé cháng zhī ；zé qí suǒ lè ，bì xiān yǒu xí ，nǎi dé wéi zhī 。kǒng zǐ yuē ：“shǎo chéng ruò tiān xìng ，xí guàn rú zì rán 。”jí tài zǐ shǎo zhǎng ，zhī fēi sè ，zé rù yú xué 。xué zhě ，suǒ xué zhī guān yě 。《xué lǐ 》yuē ：“dì rù dōng xué ，shàng qīn ér guì rén ，zé qīn shū yǒu xù ér ēn xiàng jí yǐ ；dì rù nán xué ，shàng chǐ ér guì xìn ，zé zhǎng yòu yǒu chà ér mín bú wū yǐ ；dì rù xī xué ，shàng xián ér guì dé ，zé shèng zhì zài wèi ér gōng bú yí yǐ ；dì rù běi xué ，shàng guì ér zūn jué ，zé guì jiàn yǒu děng ér xià bú yǐ ；dì rù tài xué ，chéng shī wèn dào ，tuì xí ér kǎo yú tài fù ，tài fù fá qí bú zé ér kuāng qí bú jí ，zé dé zhì zhǎng ér zhì dào dé yǐ 。cǐ wǔ xué zhě jì chéng yú shàng ，zé bǎi xìng lí mín huà jí yú xià yǐ 。”jí tài yú jì guàn chéng rén ，miǎn yú bǎo fù zhī yán ，zé yǒu jì guò zhī shǐ ，chè shàn zhī zǎi ，jìn shàn zhī jīng ，fěi bàng zhī mù ，gǎn jiàn zhī gǔ 。gǔ shǐ sòng shī ，gōng sòng zhēn jiàn ，dà fū jìn móu ，shì chuán mín yǔ 。xí yǔ zhì zhǎng ，gù qiē ér bú kuì ；huà yǔ xīn chéng ，gù zhōng dào ruò xìng 。sān dài zhī lǐ ：chūn cháo cháo rì ，qiū mù xī yuè ，suǒ yǐ míng yǒu jìng yě ；chūn qiū rù xué ，zuò guó lǎo ，zhí jiàng ér qīn kuì zhī ，suǒ yǐ míng yǒu xiào yě ；háng yǐ luán hé ，bù zhōng 《cǎi qí 》，qù zhōng 《sì xià 》，suǒ yǐ míng yǒu dù yě ；qí yú qín shòu ，jiàn qí shēng bú shí qí sǐ ，wén qí shēng bú shí qí ròu ，gù yuǎn páo chú ，suǒ yǐ zhǎng ēn ，qiě míng yǒu rén yě 。
fū sān dài zhī suǒ yǐ zhǎng jiǔ zhě ，yǐ qí fǔ yì tài zǐ yǒu cǐ jù yě 。jí qín ér bú rán 。qí sú gù fēi guì cí ràng yě ，suǒ shàng zhě gào jié yě ；gù fēi guì lǐ yì yě ，suǒ shàng zhě xíng fá yě 。shǐ zhào gāo fù hú hài ér jiāo zhī yù ，suǒ xí zhě fēi zhǎn yì rén ，zé yí rén zhī sān zú yě 。gù hú hài jīn rì jí wèi ér míng rì shè rén ，zhōng jiàn zhě wèi zhī fěi bàng ，shēn jì zhě wèi zhī yāo yán ，qí shì shā rén ruò ài cǎo jiān rán 。qǐ wéi hú hài zhī xìng è zāi ？bǐ qí suǒ yǐ dào zhī zhě fēi qí lǐ gù yě 。
bǐ yàn yuē ：“bú xí wéi lì ，shì yǐ chéng shì 。”yòu yuē ：“qián chē fù ，hòu chē jiè 。”fū sān dài zhī suǒ yǐ zhǎng jiǔ zhě ，qí yǐ shì kě zhī yě ；rán ér bú néng cóng zhě ，shì bú fǎ shèng zhì yě 。qín shì zhī suǒ yǐ jí jué zhě ，qí zhé jì kě jiàn yě ；rán ér bú bì ，shì hòu chē yòu jiāng fù yě 。fū cún wáng zhī biàn ，zhì luàn zhī jī ，qí yào zài shì yǐ 。tiān xià zhī mìng ，xiàn yú tài zǐ ；tài zǐ zhī shàn ，zài yú zǎo yù jiāo yǔ xuǎn zuǒ yòu 。fū xīn wèi làn ér xiān yù jiāo ，zé huà yì chéng yě ；kāi yú dào shù zhì yì zhī zhǐ ，zé jiāo zhī lì yě 。ruò qí fú xí jī guàn ，zé zuǒ yòu ér yǐ 。fū hú 、yuè zhī rén ，shēng ér tóng shēng ，qí yù bú yì ，jí qí zhǎng ér chéng sú ，lèi shù yì ér bú néng xiàng tōng ，háng zhě yǒu suī sǐ ér bú xiàng wéi zhě ，zé jiāo xí rán yě 。chén gù yuē xuǎn zuǒ yòu zǎo yù jiāo zuì jí 。fū jiāo dé ér zuǒ yòu zhèng ，zé tài zǐ zhèng yǐ ，tài zǐ zhèng ér tiān xià dìng yǐ 。《shū 》yuē ：“yī rén yǒu qìng ，zhào mín lài zhī 。”cǐ shí wù yě 。
fán rén zhī zhì ，néng jiàn yǐ rán ，bú néng jiàn jiāng rán 。fū lǐ zhě jìn yú jiāng rán zhī qián ，ér fǎ zhě jìn yú jǐ rán zhī hòu ，shì gù fǎ zhī suǒ yòng yì jiàn ，ér lǐ zhī suǒ wéi shēng nán zhī yě 。ruò fū qìng shǎng yǐ quàn shàn ，xíng fá yǐ chéng è ，xiān wáng zhí cǐ zhī zhèng ，jiān rú jīn shí ，háng cǐ zhī lìng ，xìn rú sì shí ，jù cǐ zhī gōng ，wú sī rú tiān dì ěr ，qǐ gù bú yòng zāi ？rán ér yuē lǐ yún lǐ yún zhě ，guì jué è yú wèi méng ，ér qǐ jiāo yú wēi miǎo ，shǐ mín rì qiān shàn yuǎn zuì ér bú zì zhī yě 。kǒng yú yuē ：“tīng sòng ，wú yóu rén yě ，bì yě shǐ wú sòng hū ！”wéi rén zhǔ jì zhě ，mò rú xiān shěn qǔ shě ，qǔ shě zhī jí dìng yú nèi ，ér ān wēi zhī méng yīng yú wài yǐ 。ān zhě fēi yī rì ér ān yě ，wēi zhě fēi yī rì ér wēi yě ，jiē yǐ jī jiàn rán ，bú kě bú chá yě 。rén zhǔ zhī suǒ jī ，zài qí qǔ shě ，yǐ lǐ yì zhì zhī zhě ，jī lǐ yì ；yǐ xíng fá zhì zhī zhě ，jī xíng fá 。xíng fá jī ér mín yuàn bèi ，zhá yì jī ér mín hé qīn 。gù shì zhǔ yù mín zhī shàn tóng ，ér suǒ yǐ shǐ mín shàn zhě huò yì 。huò dào zhī yǐ dé jiāo ，huò ōu zhī yǐ fǎ lìng 。dào zhī yǐ dé jiāo zhě ，dé jiāo qià ér mín qì lè ；ōu zhī yǐ fǎ lìng zhě ，fǎ lìng jí ér mín fēng āi 。āi lè zhī gǎn ，huò fú zhī yīng yě 。qín wáng zhī yù zūn zōng miào ér ān zǐ sūn ，yǔ tāng wǔ tóng ，rán ér tāng wǔ guǎng dà qí dé háng ，liù qī bǎi suì ér fú shī ，qín wáng zhì tiān xià ，shí yú suì zé dà bài 。cǐ wáng tā gù yǐ ，tāng wǔ zhī dìng qǔ shě shěn ér qín wáng zhī dìng qǔ shě bú shěn yǐ 。fū tiān xià ，dà qì yě 。jīn rén zhī zhì qì ，zhì zhū ān chù zé ān ，zhì zhū wēi chù zé wēi 。tiān xià zhī qíng yǔ qì wáng yǐ yì ，zài tiān zǐ zhī suǒ zhì zhī 。tāng wǔ zhì tiān xià yú rén yì lǐ lè ，ér dé zé qià ，qín shòu cǎo mù guǎng yù ，dé bèi mán mò sì yí ，lèi zǐ sūn shù shí shì ，cǐ tiān xià suǒ gòng wén yě 。qín wáng zhì tiān xià yú fǎ lìng xíng fá ，dé zé wáng yī yǒu ，ér yuàn dú yíng yú shì ，xià zēng è zhī rú chóu ，huò jǐ jí shēn ，zǐ sūn zhū jué ，cǐ tiān xià zhī suǒ gòng jiàn yě 。shì fēi qí míng xiào dà yàn xié ！rén zhī yán yuē ：“tīng yán zhī dào ，bì yǐ qí shì guān zhī ，zé yán zhě mò gǎn wàng yán 。”jīn huò yán lǐ yì zhī bú rú fǎ lìng ，jiāo huà zhī bú rú xíng fá ，rén zhǔ hú bú yǐn yīn 、zhōu 、qín shì yǐ guān zhī yě ？
rén zhǔ zhī zūn pì rú táng ，qún chén rú bì ，zhòng shù rú dì 。gù bì jiǔ jí shàng ，lián yuǎn dì ，zé táng gāo ；bì wáng jí ，lián jìn dì ，zé táng bēi 。gāo zhě nán pān ，bēi zhě yì líng ，lǐ shì rán yě 。gù gǔ zhě shèng wáng zhì wéi děng liè ，nèi yǒu gōng qīng dà fū shì ，wài yǒu gōng hóu bó zǐ nán ，rán hòu yǒu guān shī xiǎo lì ，yán jí shù rén ，děng jí fèn míng ，ér tiān zǐ jiā yān ，gù qí zūn bú kě jí yě 。lǐ yàn yuē ：“yù tóu shǔ ér jì qì 。”cǐ shàn yù yě 。shǔ jìn yú qì ，shàng dàn bú tóu ，kǒng shāng qí qì ，kuàng yú guì chén zhī jìn zhǔ hū ！lián chǐ jiē lǐ yǐ zhì jun1 zǐ ，gù yǒu cì sǐ ér wáng lù rǔ 。shì yǐ qíng yì zhī zuì bú jí tài fū ，yǐ qí lí zhǔ shàng bú yuǎn yě ，lǐ bú gǎn chǐ jun1 zhī lù mǎ ，cù qí chú zhě yǒu fá ；jiàn jun1 zhī jǐ zhàng zé qǐ ，zāo jun1 zhī chéng chē zé xià ，rù zhèng mén zé qū ；jun1 zhī chǒng chén suī huò yǒu guò ，xíng lù zhī zuì bú jiā qí shēn zhě ，zūn jun1 zhī gù yě 。cǐ suǒ yǐ wéi zhǔ shàng yù yuǎn bú jìng yě ，suǒ yǐ tǐ mào dà chén ér lì qí jiē yě 。jīn zì wáng hóu sān gōng zhī guì ，jiē tiān zǐ zhī suǒ gǎi róng ér lǐ zhī yě ，gǔ tiān zǐ zhī suǒ wèi bó fù 、bó jiù yě ，ér lìng yǔ zhòng shù tóng qíng yì yuè chī qì shì zhī fǎ ，rán zé táng bú wáng bì hū ？bèi lù rǔ zhě bú tài pò hū ？lián chǐ bú háng ，dà chén wú nǎi wò zhòng quán ，dà guān ér yǒu tú lì wáng chǐ zhī xīn hū ？fū wàng yí zhī shì ，èr shì jiàn dāng yǐ zhòng fǎ zhě ，tóu shǔ ér bú jì qì zhī xí yě 。
chén wén zhī ，lǚ suī xiān bú jiā yú zhěn ，guàn suī bì bú yǐ jū lǚ 。fū cháng yǐ zài guì chǒng zhī wèi ，tiān zǐ gǎi róng ér tǐ mào zhī yǐ ，lì mín cháng fǔ fú yǐ jìng wèi zhī yǐ ，jīn ér yǒu guò ，dì lìng fèi zhī kě yě ，tuì zhī kě yě ，cì zhī sǐ kě yě ，miè zhī kě yě ；ruò fū shù fù zhī ，xì yè zhī ，shū zhī sī kòu ，biān zhī tú guān ，sī kòu xiǎo lì lì mà ér bǎng chī zhī ，dài fēi suǒ yǐ lìng zhòng shù jiàn yě 。fū bēi jiàn zhě xí zhī zūn guì zhě zhī yī dàn ，wú yì nǎi kě yǐ jiā cǐ yě ，fēi suǒ yǐ xí tiān xià yě ，fēi zūn zūn guì guì zhī huà yě 。fū tiān zǐ zhī suǒ cháng jìng ，zhòng shù zhī suǒ cháng chǒng ，sǐ ér sǐ ěr ，jiàn rén ān yí dé rú cǐ ér dùn rǔ zhī zāi ！
yù ràng shì zhōng háng zhī jun1 ，zhì bó fá ér miè zhī ，yí shì zhì bó 。jí zhào miè zhì bó ，yù ràng xìn miàn tūn tàn ，bì bào xiāng zǐ ，wǔ qǐ ér bú zhōng 。rén wèn yù zǐ ，yù zǐ yuē ：“zhōng háng zhòng rén chù wǒ ，wǒ gù zhòng rén shì zhī ；zhì bó guó shì yù wǒ ，wǒ gù guó shì bào zhī 。”gù cǐ yī yù ràng yě ，fǎn jun1 shì chóu ，háng ruò gǒu zhì ，yǐ ér kàng jiē zhì zhōng ，háng chū hū liè shì ，rén zhǔ shǐ rán yě 。gù zhǔ shàng yù qí dà chén rú yù quǎn mǎ ，bǐ jiāng quǎn mǎ zì wéi yě ；rú yù guān tú ，bǐ jiāng guān tú zì wéi yě 。wán dùn wáng chǐ ， gòu wáng jiē ，lián chǐ bú lì ，qiě bú zì hǎo ，gǒu ruò ér kě ，gù jiàn lì zé shì ，jiàn biàn zé duó 。zhǔ shàng yǒu bài ，zé yīn ér tǐng zhī yǐ ；zhǔ shàng yǒu huàn ，zé wú gǒu miǎn ér yǐ ，lì ér guān zhī ěr ；yǒu biàn wú shēn zhě ，zé qī mài ér lì zhī ěr 。rén zhǔ jiāng hé biàn yú cǐ ？qún xià zhì zhòng ，ér zhǔ shàng zhì shǎo yě ，suǒ tuō cái qì zhí yè zhě cuì yú qún xià yě 。jù wáng chǐ ，jù gǒu wàng ，zé zhǔ shàng zuì bìng 。gù gǔ zhě lǐ bú jí shù rén ，xíng bú zhì dà fū ，suǒ yǐ lì chǒng chén zhī jiē yě 。gǔ zhě dà chén yǒu zuò bú lián ér fèi zhě ，bú wèi bú lián ，yuē “fǔ guǐ bú shì ”；zuò wū huì yín luàn nán nǚ wáng bié zhě ，bú yuē wū huì ，yuē “wéi báo bú xiū ”，zuò bà ruǎn bú shèng rèn zhě ，bú wèi bà ruǎn ，yuē “xià guān bú zhí ”。gù guì dà chén dìng yǒu qí zuì yǐ ，yóu wèi chì rán zhèng yǐ hū zhī yě ，shàng qiān jiù ér wéi zhī huì yě 。gù qí zài dà qiǎn dà hé zhī yù zhě ，wén qiǎn hé zé bái guàn yīng ，pán shuǐ jiā jiàn ，zào qǐng shì ér qǐng zuì ěr ，shàng bú zhí fù xì yǐn ér háng yě 。qí yǒu zhōng zuì zhě ，wén mìng ér zì chí ，shàng bú shǐ rén jǐng ér jiā yě 。qí yǒu dà zuì zhě ，wén mìng zé běi miàn zài bài ，diē ér zì cái ，shàng bú shǐ zuó yì ér xíng zhī yě ，yuē ：“zǐ dà fū zì yǒu guò ěr ！wú yù zǐ yǒu lǐ yǐ 。”yù zhī yǒu lǐ ，gù qún chén zì xǐ ；yīng yǐ lián chǐ ，gù rén jīn jiē háng 。shàng shè lián lǐ yì yǐ yù qí chén ，ér chén bú yǐ jiē háng bào qí shàng zhě ，zé fēi rén lèi yě 。gù huà chéng sú dìng ，zé wéi rén chén zhě zhǔ ěr wàng shēn ，guó ěr wàng jiā ，gōng ěr wàng sī ，lì bú gǒu jiù ，hài bú gǒu qù ，wéi yì suǒ zài 。shàng zhī huà yě ，gù fù xiōng zhī chén chéng sǐ zōng miào ，fǎ dù zhī chén chéng sǐ shè jì ，fǔ yì zhī chén chéng sǐ jun1 shàng ，shǒu yǔ gǎn dí zhī chén chéng sǐ chéng guō fēng jiāng 。gù yuē shèng rén yǒu jīn chéng zhě ，bǐ wù cǐ zhì yě 。bǐ qiě wéi wǒ sǐ ，gù wú dé yǔ zhī jù shēng ；bǐ qiě wéi wǒ wáng ，gù wú dé yǔ zhī jù cún ；fū jiāng wéi wǒ wēi ，gù wú dé yǔ zhī jiē ān 。gù háng ér wàng lì ，shǒu jiē ér zhàng yì ，gù kě yǐ tuō bú yù zhī quán ，kě yǐ jì liù chǐ zhī gū 。cǐ lì lián chǐ háng lǐ yì zhī suǒ zhì yě ，zhǔ shàng hé sàng yān ！cǐ zhī bú wéi ，ér gù bǐ zhī jiǔ háng ，gù yuē kě wéi zhǎng tài xī zhě cǐ yě 。

先帝深虑汉、贼不两立，王业不偏安，故托臣以讨贼也。以先帝之明，量臣之才，固知臣伐贼，才弱敌强也。然不伐贼，王业亦亡。惟坐而待亡，孰与伐之？是故托臣而弗疑也。臣受命之日，寝不安席，食不甘味。思惟北征。宜先入南。故五月渡泸，深入不毛，并日而食；臣非不自惜也，顾王业不可得偏安于蜀都，故冒危难，以奉先帝之遗意也，而议者谓为非计。今贼适疲于西，又务于东，兵法乘劳，此进趋之时也。谨陈其事如左：
高帝明并日月，谋臣渊深，然涉险被创，危然后安。今陛下未及高帝，谋臣不如良、平，而欲以长策取胜，坐定天下，此臣之未解一也。
刘繇、王朗各据州郡，论安言计，动引圣人，群疑满腹，众难塞胸，今岁不战，明年不征，使孙策坐大，遂并江东，此臣之未解二也。
曹操智计，殊绝于人，其用兵也，仿佛孙、吴，然困于南阳，险于乌巢，危于祁连，逼于黎阳，几败北山，殆死潼关，然后伪定一时耳。况臣才弱，而欲以不危而定之，此臣之未解三也。曹操五攻昌霸不下，四越巢湖不成，任用李服而李服图之，委任夏侯而夏侯败亡，先帝每称操为能，犹有此失，况臣驽下，何能必胜？此臣之未解四也。
自臣到汉中，中间期年耳，然丧赵云、阳群、马玉、阎芝、丁立、白寿、刘郃、邓铜等及曲长、屯将七十余人，突将、无前、賨叟、青羌、散骑、武骑一千余人。此皆数十年之内所纠合四方之精锐，非一州之所有；若复数年，则损三分之二也，当何以图敌？此臣之未解五也。
今民穷兵疲，而事不可息；事不可息，则住与行劳费正等。而不及今图之，欲以一州之地，与贼持久，此臣之未解六也。
夫难平者，事也。昔先帝败军于楚，当此时，曹操拊手，谓天下以定。然后先帝东连吴越，西取巴蜀，举兵北征，夏侯授首，此操之失计，而汉事将成也。然后吴更违盟，关羽毁败，秭归蹉跌，曹丕称帝。凡事如是，难可逆见。臣鞠躬尽瘁，死而后已。至于成败利钝，非臣之明所能逆睹也。

xiān dì shēn lǜ hàn 、zéi bú liǎng lì ，wáng yè bú piān ān ，gù tuō chén yǐ tǎo zéi yě 。yǐ xiān dì zhī míng ，liàng chén zhī cái ，gù zhī chén fá zéi ，cái ruò dí qiáng yě 。rán bú fá zéi ，wáng yè yì wáng 。wéi zuò ér dài wáng ，shú yǔ fá zhī ？shì gù tuō chén ér fú yí yě 。chén shòu mìng zhī rì ，qǐn bú ān xí ，shí bú gān wèi 。sī wéi běi zhēng 。yí xiān rù nán 。gù wǔ yuè dù lú ，shēn rù bú máo ，bìng rì ér shí ；chén fēi bú zì xī yě ，gù wáng yè bú kě dé piān ān yú shǔ dōu ，gù mào wēi nán ，yǐ fèng xiān dì zhī yí yì yě ，ér yì zhě wèi wéi fēi jì 。jīn zéi shì pí yú xī ，yòu wù yú dōng ，bīng fǎ chéng láo ，cǐ jìn qū zhī shí yě 。jǐn chén qí shì rú zuǒ ：
gāo dì míng bìng rì yuè ，móu chén yuān shēn ，rán shè xiǎn bèi chuàng ，wēi rán hòu ān 。jīn bì xià wèi jí gāo dì ，móu chén bú rú liáng 、píng ，ér yù yǐ zhǎng cè qǔ shèng ，zuò dìng tiān xià ，cǐ chén zhī wèi jiě yī yě 。
liú yáo 、wáng lǎng gè jù zhōu jun4 ，lùn ān yán jì ，dòng yǐn shèng rén ，qún yí mǎn fù ，zhòng nán sāi xiōng ，jīn suì bú zhàn ，míng nián bú zhēng ，shǐ sūn cè zuò dà ，suí bìng jiāng dōng ，cǐ chén zhī wèi jiě èr yě 。
cáo cāo zhì jì ，shū jué yú rén ，qí yòng bīng yě ，fǎng fó sūn 、wú ，rán kùn yú nán yáng ，xiǎn yú wū cháo ，wēi yú qí lián ，bī yú lí yáng ，jǐ bài běi shān ，dài sǐ tóng guān ，rán hòu wěi dìng yī shí ěr 。kuàng chén cái ruò ，ér yù yǐ bú wēi ér dìng zhī ，cǐ chén zhī wèi jiě sān yě 。cáo cāo wǔ gōng chāng bà bú xià ，sì yuè cháo hú bú chéng ，rèn yòng lǐ fú ér lǐ fú tú zhī ，wěi rèn xià hóu ér xià hóu bài wáng ，xiān dì měi chēng cāo wéi néng ，yóu yǒu cǐ shī ，kuàng chén nú xià ，hé néng bì shèng ？cǐ chén zhī wèi jiě sì yě 。
zì chén dào hàn zhōng ，zhōng jiān qī nián ěr ，rán sàng zhào yún 、yáng qún 、mǎ yù 、yán zhī 、dīng lì 、bái shòu 、liú xiá 、dèng tóng děng jí qǔ zhǎng 、tún jiāng qī shí yú rén ，tū jiāng 、wú qián 、cóng sǒu 、qīng qiāng 、sàn qí 、wǔ qí yī qiān yú rén 。cǐ jiē shù shí nián zhī nèi suǒ jiū hé sì fāng zhī jīng ruì ，fēi yī zhōu zhī suǒ yǒu ；ruò fù shù nián ，zé sǔn sān fèn zhī èr yě ，dāng hé yǐ tú dí ？cǐ chén zhī wèi jiě wǔ yě 。
jīn mín qióng bīng pí ，ér shì bú kě xī ；shì bú kě xī ，zé zhù yǔ háng láo fèi zhèng děng 。ér bú jí jīn tú zhī ，yù yǐ yī zhōu zhī dì ，yǔ zéi chí jiǔ ，cǐ chén zhī wèi jiě liù yě 。
fū nán píng zhě ，shì yě 。xī xiān dì bài jun1 yú chǔ ，dāng cǐ shí ，cáo cāo fǔ shǒu ，wèi tiān xià yǐ dìng 。rán hòu xiān dì dōng lián wú yuè ，xī qǔ bā shǔ ，jǔ bīng běi zhēng ，xià hóu shòu shǒu ，cǐ cāo zhī shī jì ，ér hàn shì jiāng chéng yě 。rán hòu wú gèng wéi méng ，guān yǔ huǐ bài ，zǐ guī cuō diē ，cáo pī chēng dì 。fán shì rú shì ，nán kě nì jiàn 。chén jū gōng jìn cuì ，sǐ ér hòu yǐ 。zhì yú chéng bài lì dùn ，fēi chén zhī míng suǒ néng nì dǔ yě 。

　　盖有非常之功，必待非常之人，故马或奔踶而致千里，士或有负俗之累而立功名。夫泛驾之马，跅弛之士，亦在御之而已。其令州郡察吏民有茂材异等可为将相及使绝国者。

　　gài yǒu fēi cháng zhī gōng ，bì dài fēi cháng zhī rén ，gù mǎ huò bēn dì ér zhì qiān lǐ ，shì huò yǒu fù sú zhī lèi ér lì gōng míng 。fū fàn jià zhī mǎ ，tuò chí zhī shì ，yì zài yù zhī ér yǐ 。qí lìng zhōu jun4 chá lì mín yǒu mào cái yì děng kě wéi jiāng xiàng jí shǐ jué guó zhě 。

　　援兄子严、敦，并喜讥议，而通轻侠客。援前在交趾，还书诫之曰：“吾欲汝曹闻人过失，如闻父母之名：耳可得闻，口不可得言也。好议论人长短，妄是非正法，此吾所大恶也：宁死，不愿闻子孙有此行也。汝曹知吾恶之甚矣，所以复言者，施衿结缡，申父母之戒，欲使汝曹不忘之耳！
“龙伯高敦厚周慎，口无择言，谦约节俭，廉公有威。吾爱之重之，愿汝曹效之。杜季良豪侠好义，忧人之忧，乐人之乐，清浊无所失。父丧致客，数郡毕至。吾爱之重之，不愿汝曹效也。效伯高不得，犹为谨敕之士，所谓‘刻鹄不成尚类鹜’者也。效季良不得，陷为天下轻薄子，所谓‘画虎不成反类狗’者也。讫今季良尚未可知，郡将下车辄切齿，州郡以为言，吾常为寒心，是以不愿子孙效也。”

　　yuán xiōng zǐ yán 、dūn ，bìng xǐ jī yì ，ér tōng qīng xiá kè 。yuán qián zài jiāo zhǐ ，hái shū jiè zhī yuē ：“wú yù rǔ cáo wén rén guò shī ，rú wén fù mǔ zhī míng ：ěr kě dé wén ，kǒu bú kě dé yán yě 。hǎo yì lùn rén zhǎng duǎn ，wàng shì fēi zhèng fǎ ，cǐ wú suǒ dà è yě ：níng sǐ ，bú yuàn wén zǐ sūn yǒu cǐ háng yě 。rǔ cáo zhī wú è zhī shèn yǐ ，suǒ yǐ fù yán zhě ，shī jīn jié lí ，shēn fù mǔ zhī jiè ，yù shǐ rǔ cáo bú wàng zhī ěr ！
“lóng bó gāo dūn hòu zhōu shèn ，kǒu wú zé yán ，qiān yuē jiē jiǎn ，lián gōng yǒu wēi 。wú ài zhī zhòng zhī ，yuàn rǔ cáo xiào zhī 。dù jì liáng háo xiá hǎo yì ，yōu rén zhī yōu ，lè rén zhī lè ，qīng zhuó wú suǒ shī 。fù sàng zhì kè ，shù jun4 bì zhì 。wú ài zhī zhòng zhī ，bú yuàn rǔ cáo xiào yě 。xiào bó gāo bú dé ，yóu wéi jǐn chì zhī shì ，suǒ wèi ‘kè hú bú chéng shàng lèi wù ’zhě yě 。xiào jì liáng bú dé ，xiàn wéi tiān xià qīng báo zǐ ，suǒ wèi ‘huà hǔ bú chéng fǎn lèi gǒu ’zhě yě 。qì jīn jì liáng shàng wèi kě zhī ，jun4 jiāng xià chē zhé qiē chǐ ，zhōu jun4 yǐ wéi yán ，wú cháng wéi hán xīn ，shì yǐ bú yuàn zǐ sūn xiào yě 。”